Jan Karłowicz a sprawy litewskie
Jan Karłowicz and Lithuanian matters

Summary/Abstract: Stosunki polsko-litewskie na przełomie XIX i XX w. uznać można za napięte, jednak ich ocena byłaby uproszczona, gdybyśmy sprowadzili je tylko do sporów i pogłębiających się konfliktów. Istniał jeszcze inny nurt. Znalazło się bowiem ze strony polskiej grono „światłych mężów” – stanowili oni nieliczną garstkę, ale autorytet tych ludzi, pisarzy i naukowców był wielki. Czę- sto, wbrew przeważającej opinii, wypowiadali się w obronie ruchu litewskiego. W grupie tej szczególne miejsce zajmował Jan Karłowicz, etnograf i językoznawca, zainteresowany także swoją rodzinną Litwą. Jako pierwszy z badaczy zwrócił on uwagę na skomplikowaną społeczną, językową i kulturalną sytuację na Litwie. Mając zamiar opracowania mitologii litewskiej i posiadając już znaczny zapas materiałów i studiów przygotowawczych, Karłowicz podczas pobytu w Heidelbergu w latach 1882–1885, napisał i kazał wydrukować w formie listu rodzaj poradnika, zachęcającego do zbierania litewskich rzeczy ludowych. Od dawna zajmował się litewskim folklorem i językiem, starając się przybliżyć go społeczeństwu polskiemu. Na zakończenie swej pracy O języku litewskim, opublikowanej w 1875 r., Karłowicz pisał m.in.: „dostatecznie będę wynagrodzony, jeżeli czytelnik po jej przeczytaniu nie będzie słuchał o języku litewskim jak o żelaznym wilku i jeżeli choć ktokolwiek zachęci się do bliższego poznania tej ze wszech miar zajmującej mowy”. Do rodzącego się narodowego ruchu litewskiego Karłowicz odniósł się z du- żym zrozumieniem i życzliwością. O związkach Jana Karłowicza z działaczami litewskiego odrodzenia narodowego świadczą listy zachowane w archiwach wileńskich. Korespondował m.in. z Jonasem Jušką, Ludwikiem Jucewiczem, Jonasem Szliupasem (Kuoksztis), Mieczysławem Dowojna-Sylwestrowiczem i in. Karłowicz wskazywał, jakie, jego zdaniem, konkretne kroki trzeba podjąć, aby wesprzeć Litwinów w dziedzinie ich języka i kultury. Poglądy i działalność Jana Karłowicza stanowią trwały i pozytywny wkład do dziejów stosunków polsko-litewskich, na które złożyły się nie tylko konflikty i waśnie, lecz także próby wzajemnego zrozumienia i wysiłki zmierzające do porozumienia.

• Details
• Contents