O alegorii jako warunku arcydzielności epickiej
Allegory as a condition of epic excellence

Summary/Abstract: This article concerns the potential of figurative meaning in heroic poems as well as the links between epic {mimesis} and allegorical interpretation. It also deals with an early modern idea of a literary masterpiece and its standards. As an outstanding work, a poem should be attractive for both trained and less advanced readers, those who are capable to grasp intellectually each level of the text, and those who simply want to enjoy poetry as a source of pleasure and {otium}. The analysis of {Alegoria del poema} by Torquato Tasso and {De perfecta poesi} by Maciej Kazimierz Sarbiewski proves that in the early modern period the idea of figurative meaning of epic poems was still widely recognized. This multidimensional semantic structure, conceptualized by writers and critics, combines both didactic and the ‘pleasure-giving’ aspect of a poem as well as makes the epic plot a vivid actualization of moral beauty, and thus influences a reader in a long-lasting way typical of poetry and art. An allegorical interpretation, built over a structure of a heroic fable, unites the sensual beauty of things with an intellectual experience of the great order of the world. It also adds universal qualities to the {mimesis} of a poem and opens it up to a cognitive and ethical perspective. The process of intense reading, although described in academic terms in Renaissance and Baroque literary criticism, is initiated in a reader’s mind, as he/she gets exposed to poetic beauty by the very nature of {poesis perfecta}. Artykuł porusza zagadnienie przenośnego potencjału znaczeń poematów heroicznych oraz relacji między epicką mimesis i interpretacją alegoryczną. Na podstawie obserwacji wypowiedzi teoretycznych i uzusów lekturowych epok dawnych (zwłaszcza Torquata Tassa Alegoria del poema oraz De perfecta poesi Macieja Kazimierza Sarbiewskiego) poświadczających żywotność przekonania o obecności przenośnych sensów w najcelniejszych fabułach epickich, podjęto tu próbę rekonstrukcji wczesnonowożytnego pojmowania warunków, jakie spełniać musi arcydzieło literackie. Dzieło tej miary winno być atrakcyjne zarówno dla odbiorców wyćwiczonych, ogarniających uwagą wszystkie warstwy utworu oraz poziomy znaczeń, jak i dla czytelników o mniej zaawansowanych kompetencjach lekturowych, którzy w poezji szukają przyjemności i odpoczynku. Postulowana w poezji heroicznej przez teoretyków i twórców obecność alegorycznego poziomu znaczeń integruje wymiar przyjemnościowy i dydaktyczny poematu i sprawia, że opowieść epicka staje się żywą konkretyzacją piękna moralnego, formując człowieka przez właściwe sztuce oddziaływanie długodystansowe. Interpretacja alegoryczna będąca pochodną struktury fabularnej heroicum uzgadnia zmysłowe piękno rzeczy z intelektualnym doświadczeniem ładu świata, uniwersalizuje mimesis dzieła i otwiera ją na perspektywę poznawczą i etyczną. Opisywany w dawnych tekstach teoretycznych, choć nieco po szkolarsku, mechanizm „lektury głębokiej”, uruchamia w umyśle czytelnika sama natura poesis perfecta oraz wejście w obszar oddziaływania poetyckiego piękna.

• Details
• Contents