Między męczeństwem a przystosowaniem. Kościół katolicki w Europie Środkowo- -Wschodniej pod rządami komunistów (1944–1989)
Between martyrdom and adaptation: The Catholic Church in Central and Eastern Europe under Communist rule (1944–1989).

Summary/Abstract: W wieloletnich dyskusjach i sporach toczonych wśród naukowców, intelektualistów i obserwatorów zmian w życiu publicznym Europa Środkowo-Wschodnia jest postrzegana jako dystynktywna część kontynentu europejskiego, posiadająca istotne cechy odróżniające ją od pozostałej części Starego Kontynentu. Wymienia się przede wszystkim odmienność drogi rozwoju społeczno-gospodarczego i cywilizacyjnego oraz związane z nią zacofanie w stosunku do zachodniej części Europy. Wiązały się z tym większa rola rolnictwa, wsi, a także tradycjonalizm mieszkańców, intensywniejsza religijność i silniejsza pozycja Kościołów chrześcijańskich, szczególnie prawosławnego i katolickiego. Ten ostatni odgrywał ważną rolę w życiu wielu państw, takich jak Polska, Litwa, Ukraina (jako Kościół greckokatolicki, związany unią z Rzymem), Czechosłowacja, Węgry i Jugosławia. Z jednej strony jego pozycję wzmocniły doświadczenia II wojny światowej, kiedy to często pełnił funkcję jedynej ostoi moralnej i instytucji charytatywnej dla nie tylko katolickiej ludności tych krajów. Z drugiej zaś, wraz z ustanowieniem we wschodniej części Europy reżimów komunistycznych, katolicyzm stanął w obliczu jednego z najpoważniejszych sporów polityczno-filozoficzno-ideologicznych, który zagroził nie tylko pozycji, ale nawet samemu istnieniu Kościoła katolickiego. Rozstrzygnięcia polityczne na konferencjach Wielkiej Trójki w Teheranie, Jałcie i Poczdamie spowodowały bowiem poddanie tej części Europy dominacji sowieckiej oraz zainstalowanie w niej niedemokratycznych reżimów politycznych, realizujących interesy Związku Sowieckiego i promujących w sferze publicznej ideologię marksizmu-leninizmu (komunizmu). Jednym z jej elementów było wrogie traktowanie religii, uznawanej za czynnik hamujący rozwój społeczny, oraz eliminacja systemu kapitalistycznego, stanowiącego – w myśl założeń komunistycznych – fundament niesprawiedliwości społecznej. Dlatego w polityce władz dominowało niechętne, a nawet wrogie nastawienie do Kościołów i związków wyznaniowych. Kościół katolicki był dla nich szczególnie groźnym przeciwnikiem jako instytucja kształtująca idealistyczny pogląd na świat, obdarzona autorytetem wśród licznych wiernych oraz podporządkowana zagranicznemu ośrodkowi politycznemu, czyli Watykanowi.

• Details
• Contents