Die sog. Illyro-Keltische Renaissance
Illyrian-Celtic Renaissance

Summary/Abstract: Pošto je najprije izložio neke osnovne teoretske i metodološke pretpostavke, autor se specijalno pozabavio interpretacijom podataka za jedno izabrano uže područje: područje gornje Neretve oko Ronjica, analizirajući materijal i zaključke koje su dali raniji istraživači, a naročito K. Pač, I. čremošnik i G. Alfeldi, a koji se odnose na etnički i socijalni sastav stanovništva, ekonomske odnose (trgovina, zemljoradnja, zemljišnoposjedni odnosi) i kultove, s posebnim obzirom na manifestacije privrednog aktiviteta autohtonog stanovništva ovog područja. Na kraju, autor je izložio nekoliko osnovnih zaključaka svojih razmatranja, koji (u nešto skraćenom obliku) glase: Takozvana iliro-keltska renesansa ne smije se jednostavno identifikovati s održanjem autohtonog stanovništva, već se moraju mnogo više istraživati izvori aktiviteta indigenog supstrata. Pri tom se, razumljivo, ne smijemo zadovoljiti opštom konstatacijom da manifestacije iliro-keltske renesanse same po sebi ukazuju na određeni stepen bogatstva autohtonog stanovništva, nego se mora tragati za konkretnim izvorima tog bogastva. U tom okviru pokazuje se kao neizbježno da se uzmu u obzir specifičnosti društveno-ekonomskih odnosa indigenog supstrata u pojedinim krajevima. Društvena diferencijacija lokalnog stanovništva, ko ja se u okolici Konjica manifestuje u carsko doba, vuče svoj korijen duboko iz predrimskog vremena. U 4. vijeku pr. n. e. ratovali su negdje oko gornje Neretve Ardijejci s Autarijatima zbog slanih izvora (koje Pač lokalizuje u Orahovici kod Konjica). Kasnije, u doba postojanja južnoilirske države u 3—2. vijeku pr. n. e., ne može se isključiti njen uticaj na ovo podmčje, lako dostupno riječnim tokom. Trgovački značaj okolice Konjica ne može se poricati ne samo zbog geografskog položaja već i zbog sasvim konkretnili okolnosti: pripadnost ovog područja jugoistočnoj trgovinskoj sferi potvrđena je nalazima novca gradova Apolonije i Dirahija. Ovo područje nije, doduše, bilo u neposrednoj blizini visoko razvijenih centara južnoilirske države, ali se uticaj ekonomskih procesa koji su se u njoj razvijali može pretpostaviti, naročif.o s obzirom na trgovinski značaj ovog podrućja. Razlike u ekonomskoj moći među stanovništvom okolice Konjica mogu se, prema tome, pretpostaviti već za predrimsko vrijeme. Period rimske vladavine ne donosi nikakav prekid u trgovinskim vezama koje su se preko ovog područja održavale. Naprotiv: u carsko doba dobivaju ove veze na trajnosti i intenzitetu. Duž Neretve nastaju mnogobrojna trgovačka naselja, tzv. vici, u kojima se smještaju i strani doseljenici. Broj stanovništva se povećava, povećava se i potrošnja najvažnijih životnih potrepština, uvode se rimski tehnički procesi u proizvodnji. Ma da se ne može dokazati da su doseljenici posjedovali i obradiva zemljišta, može se pretpostaviti da je njihova osnovna privredna aktivnost u ovom kraju ležala u trgovini. Nasuprot tome, ne bi se moglo s istom sigurnošću pretpostaviti da je obogaéeni sloj lokalnog stanovništva upravo poljoprivrednom proizvodnjom uéestvovao u opštem privrednom porastu; relativno visok stepen razvoja društveno- ekonomskih odnosa u predrimsko doba rnože se smatrati kao preduslov veće mogucnosti prilagodavanja ovog sloja novim ekonomskim uslovima. Nije nemoguée da su u okolici Konjica neki obogaéeni provincijalci autohtonog porijekla ne samo posjedovali zemlju veé da su i naseljavali aglomeracije tipa villae , koje predstavljaju napredne produkcione oblike u poljoprivredi; tu su oni mogli stanovati bilo kao zakupci, ili čak kao direktni vlasnici. Reresansa indigenog supstrata — ako pod tim podrazumijevamo, u navedenom, užem smislu, aktivitet obogaćene komponente autohtonog stanovništva — nije ni u Lisićićima, i pored relativno brojnih potvrda, već na prvi pogled uočljiva. Autorovo stanovište da je autohtono stanovništvo u okolici Konjica moglo posjedovati zemlju da se sažeto ovako izraziti: 1. ni opravdana teza o bogatstvu ni teoretska pretpostavka o njegovom kontinuitetu u jednom dijelu indigenog supstrata ne dozvoljavaju same po sebi mogućnost direktnog izvođenja zaključaka o vlasništvu na poljoprivrednim imanjima u Lisicićima; 2. ako se, međutim, ove teoretske pretpostavke povežu s konkretno dokazanim razvijenim karakterom đruštvene diferencijacije lokalnog stanovništva u predrimsko doba, kao i s prihvatljivom tezom o produbljavanju tog procesa u početku carskog doba, može se sa znatnom vjerovatnoćom dopustiti moguénost da su pojedini slojevi indigenog supstrata u okolici Konjica posjedovali zemljište i u 2—4. vijeku n. e., dakle u vrijeme kada je postojanje lokalnih poljoprivrednih imanja ovdje arheološki dokazano. Manifestacije iliro-keltske renesanse, odnosno sticanja građanskog prava, poznate su i iz drugih dijelova rimske Dalmacije. To nikako ne znači da su izvori aktiviteta lokalnog stanovništva svuda morali bid isti. Saznanja do kojih smo došli analizom odnosa u Lisičićima mogu poslužiti kao oslonac za dalje studije, ali ée se u prikazivanju situacije u pojedinim područjima rimske Dalmacije morati svaki put postupiti prema konkretnoj situaciji (uz uvažavanje ne samo istorijskih uslova već i stanja samih izvora). Slika položaja lokalnog stanovništva u drugim krajevima može, naravno, u određenom obimu izmijeniti dosadašnje rezultate, ali će to biti prije u pojedinostima nego u suštini. Pravoj sintezi tzv. iliro-keltske renesanse modi de se pristupiti tek nakon obrade daljih područja, ali metodološki ta sinteza ne bi smjela biti zbir saznanja o pojedinim područjima (što je prvi, niži zadatak sinteze), nego prije svega pokušaj da se dobijena slika usporedi s opštim tendencijama u rimskom carstvu.

• Details
• Contents