The Origin of the Early Neolithic in Djerdap
The Origin of the Early Neolithic in Djerdap

Summary/Abstract: Dosadašnje diskusije posvećene ranoj praistoriji Đerdapske klisure bavile su se prvenstveno pitanjem postanka i razvoja mezolita (epipaleolita), ovog, prema svojim prirodnim uslovima, izdvojenog geografskog područja. Suočen sa no vim oblicima materijalne kulture mezolitskog perioda Klisure, stariji neoiit Đerdapa (tipa Starčevo — Cris) desto je prosuđivan samo sa stanovišta već dobro poznatih tipoloških kategorija, kao šlo su keramika, sistemi dekorisanja ill oruđa od glačanog kamena. Pri tome se pokazalo da osnovna teškoća u uspostavljanju relativno hronološkog sistema mezolita i starijeg neolita na području Đerdapa leži u određivanju prirode njihovog međusobnog kontakta. To je pitanje biio značajno i iz hronoloških razloga, jer se radi o dva sukcesivna perioda, tako da je njihov dodir razumljiv i očekivan. Uopšte uzevši, ključno rešenje relativnog hronološkog odnosa između mezolita i starijeg neolita na području Đerdapa leži u tačnom stratigrafskom opredeljenju stambenih horizonata sa trapezoidnim poluzemunicama na naseljima Gornje Klisure, Lepenskom Viru, čiji je centralni karakter nesumljiv, i Padini, koja takođe sadrži objekte ovog tipa. Prihvatajući stratigrafsku činjenicu ustanovljenu na Padini: da su poluzemunice sa trapezoidnom osnovnom ukopavane iz keramičkog horizonta starijeg neolita, moguée je iznaéi zadovolavajuce odgovore za relativnu hronološku skalu ovih naselja. Ukratko rečeno, takvo gledište podrazumeva da lokalni arhitektonski oblici, sa svim svojim osobenim detaljima (konstrukcije ognjišta, ugrađivanje žrtvenika), pripadaju starijem neolitu Đerdapa, kao posebno formiranoj varijanti kompleksa Starčevo — Cris. Ta varijanta je nastala, ukratko formulisano, na osnovi populacionih i kulturnih sažimanja tokom finalne etape mezolita i početka starijeg neolita, ograničenih na uski prostor Klisure. Ovom prilikom treba takođe uzeti u obzir još jednu vrstu podataka, do sada upotrebljavanih u manjoj meri, — to su oni koji su dobijeni antropološkim analizama. Među poslednje takve rezultate dolaze ispitivanja skeletnog materijala sa lokaliteta Padina u Gomjem Đerdapu, koji potiče iz grobova otkrivenih u mezolitskom i starijem neolitskom naselju. Najvažnija činjenica dobijena ovim ispitivanjem jeste ista rasna pripadnost nosilaca mezolita i starijeg neolita Padine. Pri tome treba naglasiti da se ostaci oba perioda na pojedinim sektorima lokaliteta nalaze u neposrednoj vertikalnoj stratigrafiji, što su potvrdili i odgovarajući stambeni objekti. Pokazalo se takođe da je sloj mezolitskog perioda srazmerno siromašniji i verovatno kratkotrajniji. Sudeći prema rezultatima navedenih antropoloških analiza pored onili dobijenih sa mezolitskih i starijih neolitskih nekropola u Đerdapu, procès obrazovanja najstarijih stočarskih i zemljoradničkih naselja tekao je uz aktivno učešće đomorodačkog mezolitskog supstrata. Ali, ako je sličan mehanizam nastajanja starijeg neolita jugoistočne Evrope već u osnovnim crtama poznat, tada odgovarajući procès koji se ođvijao u zatvorenoj sredini Đerdapa pruža i druge zanimljive zaključke. Tako, npr. očevidno je da auLohtona populacija tokom svog dugotrajnog razvitka od mlađeg paleolita do finalnog mezolita nije dostigla viši proizvodni stupanj od onog ograničenog na lov i ribolov, uz sistematsko prikupljanje biljne hrane, iako je tu postignut visok stepen specijalizacije. Može se čak pretpostaviti da izvesni počeci upotrebe cerealija, kao i moguće usmereno iskorišćavanje mladih životinja, onih istih vrsta koje su i lovljene, predstavijaju rezultate uticaja iz susednih oblasti gde prve zemljoradničko-stočarske zajednice već postoje. Nije stoga slučajno da najvažnije podatke za završnu specijalizaciju mezolitske ekonomike pruža upravo naselje Schela Cladovei, situirano, tačnije rečeno, izvan Klisure, zapravo na saraoj ivici plodnih ravnica Oltenije i Ključa. Dolazak i trajan boravak populacija najstarijih zemljoradnika i stočara grupe Starčevo—Cris u Đerdap, čija su naselja unutar Klisure isto tako brojna i poklapaju se, po pravilu, sa prethodnim, mczolitskim, prouzrokovali su stoga stvaranje ekonomike mešovitog tipa, u kojoj tradicinalni lov i ribolov igraju i đalje značajnu ulogu. Antropološke analize skeleta sa mezolitske i starije neolitske nekropole na Padini ukazuju, međutim, na no vu mogućnost u rešavanju postanka starijeg neolita u Đerdapu. Tu zapravo dolazi u obzir činjenica da materijalna kultura tipa Stareevo—-Cris, veoma jasno zastupljena na Padini sa stambenim horizontima, keramikom i tipičnim oruđem i oružjem, ne mora da bude povezana sa graciinom, mediteranskom populacijom, kao njenim isključivim nosiocem. Dmgim rečima, složeni procès sažimanja i adaptacije ove clvc populacije, autohtone i migracione, nije se sastojao samo u tome da starosedeoci budu u potpunosti asimilirani, već ,obmuto, da se oni u ceiosti adaptiraju novom načinu privređivanja. Nije ni potrebno naglašavati da je osnovni razlog za prihvatanje te nove ekonomike ležao u produktivnijem i efikasnijem privređivanju. Domorodačke tradicije, s druge strane, prilagođene u toku duge specijalizacije posebnoj prirodnoj sredini Đerdapa, unete su takođe u tek obrazovanu stariju neolitsku ekonomiku u onom obimu koliko su koristile novom načinu proizvodnje. Najzad, lov i ribolov nikada i nisu prestali da budu značajne privredne grane tokom praistorije, pa je razumljivo da su to os tale u Đerdapu i tokom starijeg neolita, saglasno jedinstvenim prirodnim uslovima koji su tu postojali. Posmatran sa takvog stanovišta, stariji neolit u Đerđapu, ispoljen u svojoj posebnoj formi jedino u Gornjoj Klisuri (sistematski izgrađena naselja Lepenski Vir i Padina), rezultat je ne samo populacionog sažimanja Mi asimilacije, već isto tako i stvaranja nove, mešovite lovačko- -stočarske i agrikulturne ekonomike. Primenjen u širim okvirima, princip populacionog sastava kao osnovnog nosioca tipološkog razvoja materijalne kulture u starijem neolitu jugoistočne Evrope pomogao bi u otklanjanju pojedinih hronoloških dilema. Ukoliko, na primer, skeletni materijal iz nekog starijeg neolitskog naselja potvrđuje prisustvo dva posebna antropološka tipa, slično situaciji u Đerdapu, tada je vrlo verovatno da može doći i do tipološke razlike odgovarajućih nalaza, I dalje, ako taj različiti tipološki stepen nije dokazan vertikalnom stratigrafijom, tada on nije oznaka starije i mlađe faze — što naročito važi za poređenje razlićitih lokaliteta — već je neposredna posledica nejednakog populacionog sastava. Takvo izvođenje porekla starijeg neolita u Đerdapu i objašnjenje načina njegovog obrazovanja postavljeni su ovde kao mogućnosti, ali i kao mogućnosti zasnovane na dosadašnjim antropološkim analizama. Ukoliko se tačnost zaključka o zavisnosti materijalne kulture od populacionog sastava u starijem neolitu balkansko-podunavske oblasti bude potvrdila, tada će biti u znatnoj meri olakšano i rešavanje ostalih složenih relativnih hronoloških pitanja, kao što je postanak posebnih grupa ili varijanata ovog perioda.

• Details
• Contents