Z Rocznika Historii Prasy Polskiej T. XVIII (2015), Z. 3 (39), Z. 4 (40)
From the Yearbook of Polish Press History T. XVIII (2015), Z. 3 (39), Z. 4 (40)

Summary/Abstract: W zeszycie 3 (39) 18. tomu Rocznika Historii Prasy Polskiej z 2015 roku opublikowano trzy artykuły i cztery recenzje. Zeszyt otwiera tekst Beaty Opoki pt. „Gazeciarz Stefan Łuskina w satyrze i paszkwilu XVIII w.” Autorka odwołuje się do charakterystycznej i popularnej w czasach stanisławowskich mody na wiersze okolicznościowe, powstające na potrzeby konkretnej chwili, wydarzenia czy osoby. Były to krótkie, często niepublikowane drukiem paszkwile, których ostrze krytyki kierowano w stronę nieprzyjaciół, wrogów czy konkurencji. Ta forma poezji okolicznościowej rozwinęła się najbardziej w pierwszym i trzecim dziesięcioleciu panowania Stanisława Augusta Poniatowskiego, w okresie burzliwej walki politycznej, zwłaszcza parlamentarnej. Najczęściej pochodziły z obozu reformatorskiego, który wykorzystywał tego typu utwory do walki politycznej, przybierającej na sile szczególnie w okresie poprzedzającym obrady sejmowe. Apogeum popularności piśmiennictwa okolicznościowego nastąpiło w okresie Sejmu Wielkiego. Jak pisze Beata Opoka, „powstawały wówczas utwory wyrażające entuzjazm wywołany uchwałami dotyczącymi stutysięcznej armii, zniesienia Departamentu Wojskowego, a potem Rady Nieustającej; wiersze będące ostrą rozprawą z tzw. partią hetmańską Franciszka Ksawerego Branickiego, czyli prorosyjską opozycją magnacką; utwory współuczestniczące w projekcie reformy rządu; wiersze służące do rozpowszechnienia Ustawy o miastach i Konstytucji 3 Maja 1791 roku. Literatura Sejmu Wielkiego jest przeważnie broszurowa i bezimienna. Nawet wybitni myśliciele tego okresu, pisząc wiersze, nie ujawniali swoich nazwisk. Pisarze świadomie rezygnowali z wpływania na czytelników swoją osobowością, chcąc oddziaływać na opinię publiczną wyłącznie treściami w nich zawartymi. Chęć pozostania bezimiennymi płynęła też z potrzeby zabezpieczenia się przed odpowiedzialnością”1 . Na tym tle historycznym Opoka omawia znaną historykom i prasoznawcom postać Stefana Łuskiny, redaktora XVIII-wiecznej Gazety Warszawskiej, przedstawianego ówcześnie w wielu wierszach satyrycznych jako konserwatysta, zaciekle broniący swoich poglądów, przede wszystkim zakonnik tęskniący za dawnym porządkiem, pragnący przywrócenia zakonu jezuitów. Z tego też powodu Łuskina na łamach swojej gazety bezkrytycznie wielbił Katarzynę Wielką, która nie uznawała kasaty zakonu. Artykuł Opoki imponuje nie tylko umiejętnym odtworzeniem realiów czasów stanisławowskich, stanowiących dla autorki tło wydarzeń i poglądów znakomicie skonfrontowanych z główną postacią, bohaterem wielu satyrycznych utworów, które nie tylko przytacza czytelnikowi, ale też podaje ich autorów oraz wyjaśnia powody ich zacietrzewienia i zaciekłości. Nie pozostawia też tych przykładów bez przytoczenia odpowiedzi tego, do którego były adresowane. Z przywołanych utworów wyłania się bardzo negatywny obraz Łuskiny – zagorzałego konserwatysty, sympatyka Rosji, przeciwnika rewolucji francuskiej, gazeciarza zwalczającego konkurencyjną Gazetę Narodową i Obcą pomimo tego, że szerzyła ona patriotyczne postawy, w końcu człowieka znienawidzonego przez tę część ówczesnego społeczeństwa, która opowiadała się po stronie reformatorów.

• Details
• Contents