Na[d]pisać Modernizm. Listy Syrkus - Gropius
[Over]write Modernism. The Letters by Syrkus to Gropius

Summary/Abstract: Tekst omawia stosunkowo słabo znany aspekt funkcjonowania międzynarodowego środowiska architektonicznego jako korespondencyjnej sieci animowanej przez kobiety z wykorzystaniem maszyn do pisania. Helena Syrkus, z domu Eliasberg, oraz jej mąż i zawodowy partner Szymon Syrkus to znaczące postaci w historii polskiej awangardy: współtwórcy czołowej modernistycznej grupy i programowego czasopisma o nazwie Praesens. Jednakże to Helena Syrkus, sekretarz i vice-przewodnicząca CIAM (Congrès international d'architecture moderne), prowadziła korespondencję w imieniu swoim i męża. Znaczącą liczbę listów wymieniła z bauhausowskim małżeństwem – Walterem i Ise Gropiusami oraz holenderskim architektem Cornelisem van Eesterenem i jego żoną Friedą Fluck. Jednak listy wysyłane przez założyciela Bauhausu były także w przeważającej większości pisane na maszynie przez Ise Gropius (wyposażoną w niewielką lampkę zaprojektowaną przez Marianne Brandt w Bauhausie). Listy są stosunkowo rzadko wykorzystywane przez historyków architektury, wydają się jednak istotne z tego względu, że stanowią bogate źródło wiedzy o historii modernizmu oraz takich problemach architektonicznych jak mieszkanie najmniejsze, miasto funkcjonalne, osiedle społeczne czy planowanie urbanistyczne. Tłumaczą także nieoczekiwane zwroty w indywidualnych biografiach, powiązane z antysemityzmem lat trzydziestych, katastrofą II wojny światowej czy wprowadzeniem socrealizmu. Helena Syrkus i Ise Gropius prowadziły korespondencję jeszcze przez wiele lat po śmierci mężów („Weź maszynę do pisania i opisz mi wszystko” – pisała w jednym z późnych listów Ise Gropius do Syrkusowej). W tekście nawiązano także do roli maszynopisów i fotografii w promocji idei Bauhausu. Maszyna do pisania stanowiła równocześnie wyzwanie dla projektantów związanych z Bauhausem (Gropius zaprojektował obudowę dla firmy Adler). Przedmiot ten pozostał jednak atrybutem nowoczesnych kobiet (a automobil nowoczesnych mężczyzn). Umiejętność, jaką była stenotypia i stenografia oraz znajomość czterech języków obcych zagwarantowała Helenie Syrkus niezależności – a wkrótce – pozycję jednej ze znaczących kobiet w międzynarodowym architektonicznym dwudziestowiecznym milieu. Tekst Nad(pisać) modernizm. Listy Syrkus / Gropius jest powiązany z publikacją Archipelag CIAM. Listy Heleny Syrkus, która zawiera wybór korespondencji w językach polskim i angielskim. Książka, pod redakcją Aleksandry Kędziorek, Katarzyny Uchowicz and Mai Wirkus została wydana przez Narodowy Instytut Architektury i Urbanistyki w 2019 roku. Tekst stanowi krótki komentarz do tej publikacji.

• Details
• Contents