Izveštaj o brojnosti i nacionalnom sastavu stanovništva na Kosovu
Report on the size and ethnic composition of the population of Kosovo

Author(s): Helge Brunborg
Subject(s): Geography, Regional studies, Recent History (1900 till today), Demography and human biology, Transformation Period (1990 - 2010), Wars in Jugoslavia
Published by: Helsinški odbor za ljudska prava u Srbiji
Keywords: Yugoslavia; war; Serbia; Kosovo; census; demography; ethnic composition;
Summary/Abstract: Pregledavši nekoliko izvora i relevantnu demografsku literaturu, mišljenja sam da je broj stanovnika na Kosovu iznosio oko 2,1 milion, odnosno da se kretao između 2,0 i 2,2 miliona, u periodu pre sukoba 1998-1999. godine. Od ovog ukupnog broja, procenat stanovništva albanske nacionalnosti bio bi oko 83%, odnosno kretao bi se između 80 i 85%, a srpske oko 10%, odnosno između 9 i 13%, što bi značilo da su ostale nacionalnosti činile oko 7%.Ima nekoliko razloga zašto se o brojnosti i nacionalnom sastavu stanovništva na Kosovu tokom devedesetih godina ne može govoriti sa sigurnošću. Prvi razlog je taj što su Albanci bojkotovali popis iz 1991. godine. Drugi glavni razlog su značajne ali neregistrovane migracije Albanaca, Srba i pripadnika drugih nacionalnosti, koji su se tokom devedesetih godina doseljavali i odseljavali sa Kosova. Ipak, postoji nekoliko procena o brojnosti i nacionalnom sastavu stanovništva, pa se analizom njihovih rezultata i metoda mogu izvesti zaključci o stanovništvu Kosova u razdoblju koje razmatramo.Savezni zavod za statistiku (SZS) Savezne Republike Jugoslavije (SRJ) je i sam dao procenu brojnosti i sastava stanovništva 1991. godine, na osnovu predviđanja koja se temelje na popisu iz 1981. godine i izvesnim pretpostavkama o trendu fertiliteta, smrtnosti i migracija, počevši od 1981. godine. Prema procenama SZS-a, koje se čine sasvim pouzdanim, ukupan broj stanovnika je 1991. godine iznosio 1.956.000, od čega je 82% bilo albanske nacionalnosti, 10% srpske, a 8% su bile druge nacionalnosti. Ove procene su, međutim, procene stanovništva de jure, pošto obuhvataju i lica na privremenom radu u inostranstvu. Po proceni SZS-a, sredinom 1991. godine, stanovništvo de facto iznosilo je 1.935.000, što je samo 33.000 manje od procene stanovništva de jure za isti period.Teže je dati procenu broja stanovnika pre sukoba 1998-1999. godine, jer tokom devedesetih nije bilo popisa, a migracioni tokovi u tom periodu, koji su mogli biti značajni, nisu propisno zabeleženi.Postoje, međutim, dve nezavisne procene stanovništva neposredno pre sukoba 1998-1999. godine. Po prvoj od ovih procena, koju je 1997. napravio Savezni zavod za statistiku SRJ, stanovništvo je de jure brojalo 2.188.000 stanovnika, a de facto 2.166.000, za relevantno vremensko razdoblje. SZS je sredinom 1998. godine procenio stanovništvo de jure na 2.222.000. Prema drugoj proceni, koju je napravila grupa francuskih demografa sa Univerziteta Montesquieu-Bordeaux, broj de facto stanovnika na Kosovu je na dan 1. oktobra 1998. godine iznosio između 2.044.000 i 2.131.000. Ova procena se zasniva na reprezentativnom uzorku velikog broja domaćinstava obuhvaćenih istraživanjem koje su od novembra 1999. do februarara 2000. godine sproveli na Kosovu, u saradnji sa Fondom za stanovništvo Ujedinjenih nacija, Međunarodnom organizacijom za migracije i Zavodom za statistiku Kosova. Istraživanje ovih demografa obuhvatilo je pitanja o privremeno odsutnim članovima domaćinstava. Zahvaljujući odgovorima na ova pitanja, demografima je takođe bilo moguće da procene da bi broj stanovnika iznosio 2.290.000, da od 1981. godine nije bilo ovakve emigracije.Procene stanovništva de facto od 2.188 miliona (SZS) i 2.044 - 2.131 milion (Blayo et al.), za 1997. i 1998. godinu, veoma su bliske jedna drugoj, odnosno, obe iznose nešto više od dva miliona. Ove procene su, verovatno, najbolje moguće, s obzirom na to da ne postoje precizni podaci na osnovu kojih bi se mogli izvući zaključci o stanovništvu Kosova za relevantno razdoblje. Za ovaj izveštaj korišćene su i druge procene za 1998. i prethodne godine. Procena Saveznog sekretarijata za informacije SRJ, po kojoj je ukupan broj stanovnika na Kosovu 1998. godine iznosio 1.3 miliona, od čega su 917.000 bili Albanci, značajno je niža od drugih procena za 1998. godinu. Kad bi ova procena bila tacna, to bi značilo da je emigracijski saldo bio veoma velik između sredine 1997. i sredine 1998. godine - oko 750.000. Ova procena mi se, stoga, ne čini realnom. Ne znam na čemu se ova procena zasniva, ali bilo bi jako neobično da je Savezni sekretarijat za informacije raspolagao podacima o migracijama i drugom, a da oni nisu bili dostavljeni drugoj vladinoj organizaciji, naime Saveznom zavodu za statistiku, kako bi on mogao da revidira sopstvene procene. Isto tako, jedna druga procena, koju je za 1995. godinu dao Islami (1997), prema kojoj je Kosovo 1997. /kao u originalu/ godine brojalo 2.2 miliona stanovnika (ovo bi verovatno trebalo da predstavlja procenu de facto), ne čini se realnom, s obzirom ne visinu brojke. Konačno, i Visoki komesarijat za izbeglice Ujedinjenih nacija (UNHCR) je dao de jure procenu za 1998. godinu, veorvatno 31. marta; zasnovao ju je na trendovima koji se čitaju iz popisa stanovništva iz 1991. godine i došao do brojke od 2.188.817. Ova brojka je veoma bliska de jure proceni SZS-a od 2.220.000, za sredinu 1998. godine. Sve tri procene daju i nacionalni sastav stanovništva, ali, kao što je već pomenuto, prve dve procene ne čine se realističnima. Procena UNHCR-a, međutim, korisna je što se tiče nacionalnog sastava. Budući da je ova procena UNHCR-a de jure procena, verovatno je da se de facto nacionalni sastav nije mnogo razlikovao od sastava de jure, pošto je tokom devedesetih migracijski saldo svih etničkih grupa sa Kosova verovatno bio negativan. Na osnovu nekoliko izvora koje sam pregledala, a koji pružaju saznanja o stanovništvu, čini mi se da je najpouzdanija procena nacionalnog sastava ona koju je dao UNHCR, dok je najpouzdanija procena ukupnog broja stanovnika ona koju daju Blayo et al. Dakle, smatram da je na Kosovu u prvoj polovini 1998. godine živelo između 1,708,000 i 1,780,000 Albanaca, između 197,000 i 205,000 Srba i između 139,000 i 145,000 pripadnika drugih nacionalnosti. Ili, pošto ove brojke mogu izgledati suviše precizne u odnosu na stvarnu situaciju, moj zaključak je da je 1998. godine na Kosovu živelo oko 1,7 miliona Albanaca, oko 200.000 Srba i oko 140.000 pripadnika drugih nacionalnosti. Izraženo u procentima, to je 83% Albanaca, 10% Srba i 7% ostalih. Za ovaj izveštaj takođe sam razmotrio i druge demografske aspekte na Kosovu. Ustanovio sam da je priraštaj stanovništva na Kosovu visok, ali da je tokom poslednjih pedeset godina bio u padu, i taj trend će se verovatno nastaviti i narednih 20 godina, sudeći po demografskim predviđanjima koje je 1996. godine dao Savezni zavod za statistiku, pre sukoba 1998-1999. godine. Međutim, demografska kretanja na Kosovu tokom poslednjih godina zasigurno su izmenila očekivanu demografsku sliku provincije. Konačno, moj zaključak je da je glavni uzročnik naglog rasta broja stanovnika stanovništva viši fertilitet među kosovskim Albanacima u poređenju sa Srbima i drugim populacionim grupama, no, kao i drugde u Evropi, i fertilitet Albanaca rapidno opada.

• Details
• Contents