Proces suočavanja s prošlošću u Crnoj Gori slučaj “kaluđerski laz”
The process of dealing with the past in Montenegro, the "kaluđerski laz" case

Author(s): Miloš Vukanović
Contributor(s): Miloš Vukanović (Editor)
Subject(s): Law, Constitution, Jurisprudence, Criminal Law, Military history, Studies in violence and power, Transformation Period (1990 - 2010), Court case
Published by: Centar za građansko obrazovanje (CGO)
Keywords: Montenegro; facing the history; war; Kosovo; 90s; Kaluđerski laz;
Summary/Abstract: Tokom NATO bombardovanja SR Jugoslavije, od 24. marta 1999. godine do 10. juna 1999. godine, sa prostora tada Autonomne pokrajine Kosova i Metohije na teritoriju Republike Crne Gore ušlo je oko 100,000 izbjeglica. Većina njih je ušla u Crnu Goru preko opština Rožaje i Plav. Prema navodima lokalnih zvaničnika, dnevno je u Crnu Goru, preko planinskih masiva koje odvajaju Crnu Goru i Kosovo, ulazilo i do 8,000 lica. U jednom trenutku proljeća 1999. godine svaki šesti stanovnik Crne Gore bio je izbjeglica. Tvrdnja da je Crna Gora zbrinula i toplo dočekala toliko veliki broj izbjeglica prema navodima nekad republičke, danas državne vlasti Crne Gore, i međunarodne zajednice odigralo je presudnu ulogu u osiguravanju ugleda Crne Gore u ratu na Kosovu. Međutim, ovako mukotrpno izgrađen ugled ugrozili su neki događaji na samoj granici. Kao odgovor na početak ratnih dejstava, na pograničnom području opštine Rožaje raspoređene su jedinice Podgoričkog korpusa Vojske Jugoslavije. Postoji pretpostavka da su se okršaji između Vojske Jugoslavije i pripadnika Oslobodilačke vojske Kosova u graničnom pojasu Crne Gore i Kosova odigravali još tokom 1998. godine, da bi se intenzivirali početkom NATO intervencije. U takvim uslovima kolone izbjeglica su po nepristupačnom i šumovitom terenu, često planinskim stazama, ulazile u Crnu Goru. Ostaje još dosta nejasnoća što se dešavalo tokom marta, aprila i maja 1999. godine. Ono što znamo jeste da je većina izbjeglica sigurno ušla u Crnu Goru, ali da je u nekoliko slučajeva Vojska Jugoslavije pucala na kolone izbjeglica u zoni odgovornosti Podgoričkog korpusa i da je ta aktivnost kao posljedicu imala više mrtvih tokom dužeg vremenskog perioda na širem graničnom području opštine Rožaje. Vrhovno državno tužilaštvo je u optužnici, podignutoj 30. jula 2008. godine, navelo da je prilikom jednog takvog događaja, 18. aprila 1999. godine, ubijeno šest a ranjeno pet lica, a da je u drugim slučajevima koji su se odigrali od 18. aprila do 21. maja 1999. godine na više lokacija ubijeno još 11 lica. Sve žrtve su bile albanske nacionalnosti, a među njima je bilo i maloljetnih lica, žena i starijih osoba. Tužilaštvo je ovo kvalifikovalo kao ratni zločin i za isti optužilo osam lica. Cijeli slučaj će biti nazvan po selu Kaluđerski laz, gdje se odigrao i najtragičniji događaj 18. aprila 1999.godine, iako svi zločini, pa ni tog dana, nisu počinjeni na toj lokaciji. Proces “Kaluđerski laz” započeo je podizanjem optužnice sa prijedlogom za određivanje pritvora (KtS. Br. 6/08) dana 30. jula 2008. godine protiv 8 pripadnika Vojske Jugoslavije. U procesu koji je uslijedio, Viši sud u Bijelom Polju presudom (Ks. Br. 1/08) od 30. decembra 2013. godine donosi oslobađajuću presudu za sve optužene, po svim tačkama, uz odbijanje procesuiranja značajnog dijela optužnice. Na ovu presudu Vrhovno državno tužilaštvo ulaže žalbu (Kt-S. Br. 6/08) dana 25. avgusta 2014. godine. Uslijedili su odgovori branioca optuženih na žalba punomoćnika oštećenih od 10. septembra 2014. godine i žalba Tužilaštva od 16. septembra 2014. godine, kao i odgovor branioca optuženih na žalbu pumonoćnika oštećenih od 26. septembra 2014. godine. Proces je zaključen presudom Apelacionog suda Kžs. Br. 20/2014 od 8. decembra 2014. godine. Nakon sedam godina postupka i odbacivanja dijela optužnice, svi optuženi su oslobođeni. Oko ovog zločina i dalje ima dosta nejasnoća jer su se prije, tokom i nakon postupka pojavile različite informacije o samom broju žrtava, vremenu ubistava i nezakonitog pomjeranja leševa žrtava. Ostaje činjenica da još niko nije odgovarao za minimum 15 lica, među kojima je bilo i djece, žena i starijih lica, a koji su ubijeni dok su pokušavali da pronađu utočište u Crnoj Gori. U Nacionalnom izvještaju o stanju ljudskih prava u Crnoj Gori za treći ciklus Opšteg periodičnog pregleda (UPR) Ujedinjenih nacija za period 2013-2017 vlasti navode da su tužioci u slučaju „Kaluđerski Laz“ u 14 predmeta povukli tužbeni zahtjev u procesima nakon donošenja Zakona o naknadi štete žrtvama krivičnih djela nasilja 2015. godine, a koji svim žrtvama krivičnih djela kažnjivih prema međunarodnom pravu garantuje pravo da se obrate pravosudnim organima radi odštete. Takođe, u predmetu "Kaluđerski laz" (i predmetu Bukovica) Tužilaštvo je uputilo Međunarodnom krivičnom sudu za bivšu Jugoslaviju zamolnicu za pružanje pravne pomoći kojom je traženo da se izvrši pretraga zaštićene baze podataka radi prikupljanja dokaza za navedene događaje. Nema dostupnih podataka koji je rezultat te zamolnice. Međunarodni sud za ratne zločine počinjene na prostoru bivše Jugoslavije formalno je prestao da postoji 31. decembra 2017. godine. Preostale funkcije ovog suda, uključujući nadzor presuda i razmatranje svih žalbenih postupaka započetih od 1. jula 2013. godine, u nadležnosti su tijela nasljednika - Međunarodnog rezidualnog mehanizam za krivične sudove. U februaru 2019. godine, Crna Gora je potpisala Memorandum o razumijevanju sa Međunarodnim rezidualnim mehanizmom za krivične sudove. U procesu pristupanja Evropskoj uniji, rješavanje predmeta ratnih zločina adresirano je u Poglavlju 23 (Pravosuđe i temeljna prava). U Izvještaju Evropske komisije o Crnoj Gori za 2019. godinu ocjenjuje se: “Crna Gora treba dalje da pojača svoje napore da se bori protiv nekažnjivost za ratne zločine proaktivnim pristupom i da djelotvorno istražuje, krivično goni, sudi i kažnjava ratne zločine u skladu sa međunarodnim standardima, te da takvim slučajevima da prioritet. Te napore treba da prati adekvatna finansijska podrška. Sudske odluke koje su donešene u prošlosti sadrže pravne pogreške i nedostatke u primjeni međunarodnog humanitarnog prava. Optužnice za komandnu odgovornost, saučesništvo i pomaganje i podsticanje još nijesu podizane”. Adekvatno procesuiranje ratnih zločina, raparacije, suočavanje s prošlošću i izgradnja objektivne i humane kulture sjećanja ka ovim događajima nijesu samo obaveze koje država Crna Gora i njeno društvo moraju da ispune zbog svojih međunarodnih partnera, već osnov za opšti društveni napredak. Do podizanja optužnice za zločin u Kaluđerskom lazu došlo je uslijed velikog medijskog i međunarodnog pritiska. Međutim, izostanak identifikacije konkretnih izvršioca i utvrđivanja odgovornosti ukazuju na ozbiljne slabosti pravosudnog sistema, ali i manjka političke volje da se pitanja ratnih zločina prioritiziraju. Nakon slučaja “Morinj”, publikacija “Proces suočavanja s prošlošću u Crnoj Gori - slučaj Kaluđerski laz” druga je u nizu u ediciji koja objedinjava ključna i autentična dokumenata iz procesa ratnih zločina u Crnoj Gori. Na ovaj način se omogućava budućim pravnicima, istraživačima i drugoj zainteresovanoj javnosti da imaju lakši uvid u sve aspekte suđenja a u cilju stvaranja osnova za buduće akcije koje bi trebalo da vode otkrivanju i procesuiranju odgovornih za ovaj ratni zločin.

• Details
• Contents