Bir Düşünür Bir Kavram ve Din
A Thinker A Concept and Religion
Contributor(s): Özcan Güngör (Editor)
Subject(s): Sociology, Political history, Social history, Theology and Religion, Culture and social structure , Social development, Sociology of Culture, The Ottoman Empire, Social Norms / Social Control, Sociology of Religion
Published by: Oku Okut Yayınları
Keywords: Sociology; Sociology of Religion; Turkish Intellectuals; Basic Concepts; Turkish Society;
Summary/Abstract: This study examines the concepts developed by prominent thinkers in the Turkish intellectual tradition on themes such as modernization, identity, nationalism, religion, morality, social control, and the East-West civilization debate. By analyzing these concepts, the study aims to understand the social and cultural transformation processes of Turkish society. The research is organized under six main headings, focusing on the dynamic transition from the Ottoman Empire to the Republic of Türkiye, the impact of these dynamics on identity and social belonging, and the resulting social, cultural, and political breaking points. Each thinker and their conceptual framework are addressed to provide a deeper understanding of the historical, sociological, and cultural structures within Turkish society. The study’s goal is to analyze the identity crises, dynamics of social change, and the emerging social, cultural, and religious conflicts that Turkish society experienced during its modernization process. It seeks to establish a theoretical basis for understanding the foundational approaches in Turkish thought history by examining how each thinker’s conceptual contributions shaped social structures and influenced debates around identity, belonging, religion, and civilization in modern Turkish society. As such, the study serves as a valuable source for understanding the tensions and breaking points that Türkiye faced in its journey of modernization and social transformation. Modernization and Social Change Concepts The study delves into the social changes brought about by modernization through the contributions of four prominent thinkers and their concepts. İlber Ortaylı’s “The Longest Century of the Empire” concept critically examines the sociological implications of the Ottoman Empire’s modernization process in the 19th century, highlighting the complexities and struggles of this transformation period. Nermin Abadan Unat introduces the “Unending Migration” concept to address the impact of modernization and industrialization on the social fabric, shedding light on the rural-to-urban migration patterns that defined Türkiye’s societal transition. Cavit Orhan Tütengil’s “Dual Structure” concept focuses on the imbalance between rural and urban structures during Türkiye’s modernization, emphasizing how this disparity hindered social development. Finally, İsmail Gaspıralı’s “Justice” concept emphasizes the need for social justice and equilibrium in ensuring peace during modernization, stressing the importance of maintaining social balance for sustainable development. Identity, Nationalism, and Sociological Foundations Under this heading, five thinkers and their concepts are examined in relation to the quest for identity and nationalism in Turkish society. Yusuf Akçura’s “Three Policies” concept outlines three distinct models of political identity (Turkism, Ottomanism, Islamism) proposed to address the identity and political dilemmas of the Ottoman Empire during its dissolution. Sadri Maksudi Arsal’s “Sociological Foundations of the National Sentiment” concept frames nationalism not merely as a political ideology but as a sociological phenomenon that shapes identity and social belonging. Seyyid Ahmed Arvasi’s “Principles of Advanced Turkish Nationalism” presents a model of nationalism that harmonizes traditional values with the demands of the modern era. Remzi Oğuz Arık’s “Anatolianism” centers on the Turkish identity and cultural heritage from an Anatolian perspective, while Hilmi Ziya Ülken’s “Heredity” explores how social structures are shaped through genetic heritage and cultural transmission, addressing the biological and sociological foundations of identity construction. Religion, Secularization, and Laicism This section examines the works of three thinkers on the relations between religion, society, and the state. Durmuş Hocaoğlu’s “National Secularism” concept addresses how secularization in Türkiye can be aligned with national values, emphasizing the integration of religion’s social function with the modern state structure. Bahattin Akşit’s “Typology of Secularization” explores how secularization processes vary across societies and their transformative impact on social structures. Sabri Ülgener’s “Mentality Discourse” focuses on the role of religion and mentality in economic development, arguing that economic progress is closely tied to cultural and religious foundations, thereby contributing to a deeper analysis of socio-economic structures. Socialization, Morality, and Social Control Thinkers in this section analyze how individual-society relations and social control mechanisms shape the social fabric. Şerif Mardin’s “Neighborhood Pressure” concept reveals how societal control mechanisms exert pressure on individuals, shaping behaviors through social norms. Cahit Tanyol’s “Morality and Society” examines the role of morality in social structures and its function in regulating society. Özcan Güngör’s “Socialization of Objects” discusses how everyday objects play a role in individuals’ identity and socialization processes. Hüsamettin Arslan’s “Epistemic Community” concept addresses how knowledge communities form and influence thought patterns, highlighting the interplay between knowledge and social structures. East-West Dichotomy and Civilization Debates The tension between the spiritual values of the East and the materialist approach of the West has always created a need for balance in Turkish society’s identity construction. Samiha Ayverdi’s approach on “East-West Civilization” argues for the reconciliation of Eastern spirituality with Western materialism. Recep Şentürk’s “Open Civilization” emphasizes the significance of inter-civilizational dialogue, advocating for an open civilization model that embraces coexistence and diversity. Nurettin Şazi Kösemihal’s “Art and Intellectual Workers” concept examines the role of artists and intellectuals in social change, while Vamık Volkan’s “Enemies on the Couch” concept explores how the “external enemy” images function in societal identity construction, highlighting the impact of these images on the self-definition processes of communities. Overall, these thinkers’ concepts offer a multifaceted perspective for understanding Türkiye’s social structure and the effects of these dynamics on identity, belonging, and cultural debates. This study aims to contribute to the literature by providing a comprehensive analysis of the fundamental approaches in Turkish thought and how they inform the discourse on modernization, identity, religion, and civilization.
- E-ISBN-13: 978-625-97648-0-1
- Print-ISBN-13: 978-625-97648-0-1
- Page Count: 343
- Publication Year: 2024
- Language: Turkish
İLBER ORTAYLI - İMPARATORLUĞUN EN UZUN YÜZYILI
İLBER ORTAYLI - İMPARATORLUĞUN EN UZUN YÜZYILI
(İLBER ORTAYLI - THE LONGEST CENTURY OF THE EMPIRE)
- Author(s):Özcan Güngör
- Language:Turkish
- Subject(s):Political history, Social history, Government/Political systems, 19th Century, The Ottoman Empire
- Page Range:21-45
- No. of Pages:25
- Keywords:Ottoman Reforms; Territorial Losses; Young Turk Revolution; Foreign Debt; Great Powers;
- Summary/Abstract:19. yüzyıl, Osmanlı Devleti’nin en büyük meydan okumalarla yüzleştiği ve geniş çaplı reformlar yapmaya çalıştığı bir dönemdir. Bu yüzyıl, Napolyon Savaşları’ndan 1914’te I. Dünya Savaşı’nın başlamasına kadar süren bir zaman diliminde, imparatorluğun geniş coğrafi sınırlarını korumaya çalıştığı, ancak bir dizi savaş ve isyanla zayıfladığı dönemdir. Bu asırda Rusya, İngiltere, Fransa ve Avusturya gibi büyük güçlerle sürekli savaşlar yaşandı, bu da devletin askeri ve mali kaynaklarını büyük ölçüde zorladı. Bir anlamda yüzyıllara dayanan hakimiyete rağmen Balkanlar, Kuzey Afrika ve Orta Doğu’daki toprak kayıpları, imparatorluğun çözülme sürecinin habercisiydi (Yazıcı, 2019). Tanzimat (1839) ve Islahat (1856) fermanları, Osmanlı yönetiminde önemli reformlar getirerek, Batı tipi idari, askeri ve hukuki düzenlemelerin temelini attı. Ancak bu reformlar, genellikle Batılı güçlerin baskısıyla yapılmış ve toplumda geniş bir kabul görmemiştir. 19. yüzyıl boyunca Osmanlı’nın dış borçları artmış ve imparatorluk giderek dışa bağımlı bir hale gelmiştir. 1908’de gerçekleşen Jön Türk Devrimi ise bu sürecin en önemli dönüm noktalarından biri olmuş, imparatorluğun modernleşme çabalarını hızlandırmış ancak aynı zamanda iç karışıklıkları derinleştirmiştir (Karpat, 2006).
İSMAİL GASPIRALI - HAKKANİYET KAVRAMI
İSMAİL GASPIRALI - HAKKANİYET KAVRAMI
(İSMAİL GASPIRALI - JUSTICE)
- Author(s):Mehmet Emin Sarıkaya
- Language:Turkish
- Subject(s):Political history, Social history, Islam studies, 19th Century
- Page Range:47-57
- No. of Pages:11
- Keywords:social justice; peace; modernization; social balance; sustainable development;
- Summary/Abstract:19.yüzyıl sonları, 20. Yüzyıl başlarında yaşamış Türk-İslam dünyasının önemli düşünürlerinden biri olan İsmail Gaspıralı, entelektüel çabaları ve Kırım Türkleri başta olmak üzere Türk dünyası ve Müslüman topluluklar için yaptıklarıyla derin izler bırakmıştır. Eğitim, milli kimlik ve medeniyet kurma alanlarında yaptığı yenilikçi katkılar, yaşadığı çağın ötesinde bir vizyon örneğidir. Gaspıralı, Çarlık Rusya’sının vatandaşı olarak baskı ve asimilasyon politikaları gölgesinde, toplumsal değişim ve modernleşme tartışmalarında kendi bakış açısıyla yeni bir soluk getirmiştir. Döneminin sancılı koşullarından bir yandan illi uyanış hareketini desteklerken, diğer yandan Müslüman toplulukların kültür ve inançlarını koruyarak ilerlemesini sağlayacak bir düşünsel zemin oluşturmayı hedeflemiştir. İsmail Bey’in fikirlerini özgün kılan taraf, modernleşme ve reform tartışmalarında Batı’nın teknik üstünlüğüyle Türk-İslam toplumlarının ahlaki ve kültürel değerlerini uzlaştırma çabasıdır. Bu bağlamda Gaspıralı’nın Batı dünyasının teknik ve bilimsel başarılarını, Türk-İslam toplumlarının kimlik bunalımlarını aşacağı ve tarihteki hak ettikleri müreffeh topluma ulaşacakları bir medeniyet tasavvuru ortaya koyduğu söylenebilir.
CAVİT ORHAN TÜTENGİL – İKİLİ YAPI
CAVİT ORHAN TÜTENGİL – İKİLİ YAPI
(CAVİT ORHAN TÜTENGİL – DUAL STRUCTURE)
- Author(s):Zeynep Katmer
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Social history, Economic development, Socio-Economic Research
- Page Range:59-78
- No. of Pages:20
- Keywords:Cavit Orhan Tütengil; Social Change; Modernization; Rural Transformation; Socio-Economic Analysis;
- Summary/Abstract:Cavit Orhan Tütengil Türk sosyologları arasında Türkiye’nin sosyo-kültürel ve sosyo-ekonomik sorunlarına çözüm arayan bir aydın olarak yerini almaktadır. Tütengil’in içine doğduğu dünya ve yaşam serüveni onun toplumsal meselelere bakış perspektifini oluşturmuş, halkın sorunlarıyla yakından ilgilenmesine neden olmuştur. Tütengil’in sosyolojik düşünceleri genellikle toplumsal değişim, modernleşme ve sosyal yapının analizi üzerine odaklanmıştır. Tütengil, toplumsal yapının ve sosyal ilişkilerin derinlemesine analizini yaparak toplumsal dinamikleri anlamaya çalışmıştır. Bu analizler, toplumun nasıl yapılandığını ve bu yapıların bireyler üzerindeki etkilerini incelemeyi hedeflemektedir. Tütengil, gelişmiş ülkelerin sosyo-kültürel tecrübelerine odaklanarak gelişmekte olan ülkeler için Türkiye özelinde çıkarımlarda bulunur. Bu nedenle de sıkça köy-kent ayrımına vurgu yapar. Toplumların geçirdiği değişim ve dönüşüm süreçlerini anlamak, Tütengil’in modernleşme yolunda uygun adımları atabilmesi için önemlidir. Geri kalmışlığın sosyo-ekonomik, sosyo-kültürel, sosyo-politik nedenlerini araştıran Tütengil çözümü Türkiye’nin kırsal kesimini dönüştürmekte bulur. Kırsal toplum yapısının dönüşmesi demek, Tütengil için geleneksel yapıların tortularının ortadan kalkması demektir. İrrasyonel toplumdan rasyonel topluma geçişin Tütengil’e göre tek çıkış yolu ekonomik kalkınmayı gerçekleştirerek ve Atatürk’ün ilkelerine bağlı kalınarak zihinsel bir süreçle mümkün olacaktır.
NERMİN ABADAN UNAT – BİTMEYEN GÖÇ
NERMİN ABADAN UNAT – BİTMEYEN GÖÇ
(NERMİN ABADAN UNAT – UNENDING MIGRATION)
- Author(s):Sevde Öztürk
- Language:Turkish
- Subject(s):Gender Studies, Sociology, Social history, Migration Studies
- Page Range:79-92
- No. of Pages:14
- Keywords:Nermin Abadan Unat; Women's Rights; Migration Studies; Academic Pioneer; Journalism Education;
- Summary/Abstract:Nermin Abadan Unat Türk dünyasında kendi döneminde ilim ve bilime adayan nadir kimselerdendir. Hayatı boyunca ilklere öncülük etmiştir. Nitekim Unat, ilk kadın siyasetçi, ilk kadın senatör ve ilk kadın gazeteciler arasındadır. Bununla birlikte Siyasal Bilgiler Fakültesinde de ilk kadın asistan, doçent, profesör ve ilk kürsü kurucusudur. Türkiye’de kurulan ilk gazetecilik okulu Basın Yayın Yüksek Okulu’nun kurucusudur. Bu nedenle Nermin Abadan Unat’tan bahsedilirken “Hocaların Hocası” lakabı ile bahsedilmektedir (Özdem, 2012: 72). Her türlü dogmatizme ilgi ve samimiyetsizliğin karşısında olduğu bilinen Nermin Abadan- Unat hangi siyasi ya da sosyal bir düşünce olursa aşırıya kaçılasından hoşlanmadığı eserlerinde görülmektedir. Farklı görüşleri bir arada bulunduğu her ortamda madalyonun diğer tarafını görmek için çaba sarf ettiği de bilinmektedir. Uluslararası göç konusunda Türkiye’de en önemli isimlerinden olan Unat, kadın hakları konusunda da en güçlü isimler arasında bilinmektedir.
YUSUF AKÇURA - ÜÇ TARZ-I SİYASET
YUSUF AKÇURA - ÜÇ TARZ-I SİYASET
(YUSUF AKÇURA - THREE POLICIES)
- Author(s):İsmail Kaya
- Language:Turkish
- Subject(s):Political history, Nationalism Studies, The Ottoman Empire
- Page Range:95-112
- No. of Pages:18
- Keywords:Turkism; Ottoman Decline; Nationalism; Turkish Homeland; Intellectual Influence;
- Summary/Abstract:Tarihsel gelişmeler, kimi düşünceler ve yaşanan olaylar çerçevesinde şekillenirler. Bu şekil alış sırasında dönemsel özellikler kadar; kimi aydınların fikirleri de dile getirilen olguların biçimlenmesine katkı sağlamaktadır. Bu bağlamda Osmanlı Devleti’nin, XIX. yüzyılın son bölümlerinde karşı karşıya kaldığı problemler ve XX. yüzyılın hemen başındaki yıkım, yeni bir kurtuluş hedefini ve ayakta kalabilmeyi zorunlu hale getirmiş (Atasoy, 2019, 2) ve Osmanlı Devleti’nin varlığını sürdürmek amacıyla Türkçülük önem kazanmıştır (Kip, 2020, 204). Buna göre devletin kurtuluş hedefini sağlayacak ve yeni bir Türk Yurdu’nun şekillenmesini meydana getirecek olan adım, “Türkçülük” düşüncesiydi (Duran, 2011, 2). Bir akım olarak Türkçülük, Osmanlı İmparatorluğu’nun yıkılmak üzere olduğu Türk aydınlarınca hissedilmeye başlandığı bir dönemde, bu çöküşü engellemek ve yeni bir düzen oluşturmak için aranan çarelerden biri olarak ortaya çıkmıştır (Taş- Göksüçukur, 2019, 481).
SADRİ MAKSUDİ ARSAL - MİLLİYET DUYGUSUNUN SOSYOLOJİK ESASLARI
SADRİ MAKSUDİ ARSAL - MİLLİYET DUYGUSUNUN SOSYOLOJİK ESASLARI
(SADRİ MAKSUDİ ARSAL - SOCIOLOGICAL FOUNDATIONS OF THE NATIONAL SENTIMENT)
- Contributor(s):Ayşegül Kip (Editor)
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Politics and society, Nationalism Studies, Politics and Identity
- Page Range:113-124
- No. of Pages:12
- Keywords:Nationalism; political ideology; sociological phenomenon; identity and social belonging;
- Summary/Abstract:Millet ve milliyet konusu sosyal bilimlerin ilgilendiği ve incelediği önemli konulardan birisidir. Millete siyasi bağlılığı ve sadakatı ifade eden milliyetçilik ise; kültürel ve siyasi yönü ağır basan, başka toplumların baskısına ve egemenliğine maruz kalmamak için toplumda millî kültürün egemen olmasına çalışarak, milletin değerlerine sahip çıkma, onları koruyup yüceltme ve başka milletleri ve onlara ait değerleri küçük görmeye dayanan bir ideoloji olarak tanımlanabilir (Kirman, 2016: 206).
REMZİ OĞUZ ARIK - ANADOLUCULUK
REMZİ OĞUZ ARIK - ANADOLUCULUK
(REMZİ OĞUZ ARIK - ANATOLIANISM)
- Author(s):Büşra Kara
- Language:Turkish
- Subject(s):Cultural history, Political history, Social history, Culture and social structure , Nationalism Studies, Sociology of Culture
- Page Range:125-141
- No. of Pages:17
- Keywords:Turkish identity; cultural heritage; Anatolian perspective;
- Summary/Abstract:Dünya’da Fransız İhtilali sonrasında görünür olan Milliyetçilik ideolojisi içerisinde çeşitli milletleri barındıran Osmanlı İmparatorluğu üzerinde yıkıcı etkilere sebep olmuş bu sebeple aydınlar ülkeyi korumak adına çeşitli fikir akımları geliştirmişlerdir (Zengin, 2019, 47-48). Toprak bütünlüğünü ve bağımsızlığı korumak için ortaya çıkan Osmanlıcılık ve İslamcılık akımları yetersiz kalınca Türkiye’de çeşitli milliyetçilik akımları görünür olmaya başlamıştır (Kakışım, 2018, 221). Türkiye’de milliyetçilik ideolojisi, 20. yüzyılın başlarından itibaren çeşitli düşünce akımları ve siyasi gelişmeler çerçevesinde şekillenerek toplumun her katmanında etkisini göstermiştir. Anadolucu milliyetçilik anlayışının ilk ortaya çıkışına bakıldığı zaman Cumhuriyetin kuruluş yıllarında görünürlük kazandığı göze çarpmaktadır. 1921 yılında yayınlanan Dergâh Dergisi Anadolucu fikrin temellerini oluşturmuştur (Umur, 2016, 234). Ortaya çıktığı bu dönemde Anadoluculuk fikrinin savunucuları Hilmi Ziya Ülken gibi isimler olmuştur. 1925 sonrasında sessizliğe bürünen Anadoluculuk 1930 sonrasında yeniden görünürlük kazanmış bu sefer Remzi Oğuz Arık ve Nurettin Topçu Anadolucu fikrin iki öncüsü olmuştur (Ünüvar, 2018, 57). Türkiye’deki milliyetçilik algısında Ziya Gökalp dönemi sonrasında ortaya çıkan Arık, Gökalp’in fikirlerinde katıldığı ve katılmadığı noktalara değinerek kendi görüşlerini aktarmıştır (Ünüvar, 2018, 65). Anadolucular, Gökalp’in milliyetçiliğinin soyut temeller üzerinde olduğunu ancak kendilerinin Anadolu toprakları ile milliyetçiliklerini somut temeller üzerine inşa ettiğini söylemişlerdir (Bülbül, 2016, 76-77).
HİLMİ ZİYA ÜLKEN - TOPLUM YAPISI VE SOYAÇEKME
HİLMİ ZİYA ÜLKEN - TOPLUM YAPISI VE SOYAÇEKME
(HİLMİ ZİYA ÜLKEN - HEREDITY)
- Author(s):Meryem Sümeyye Atmaca
- Language:Turkish
- Subject(s):Museology & Heritage Studies, Sociology, Culture and social structure , Sociology of Culture, Identity of Collectives
- Page Range:143-158
- No. of Pages:16
- Keywords:social structures; heritage and cultural transmission; identity construction;
- Summary/Abstract:Hilmi Ziya Ülken, Türk düşünce sistemine yön vermiş, Türkiye’de bilimsel ve akademik yönde sosyal bilimler çalışmalarının gerçekleştirilebilmesi için fikir ve yöntem geliştiren bir bilim insanıdır. Ülken, yaşamış olduğu dönemin toplumsal olaylarını felsefi ve sosyolojik bağlamda gözlemleyerek değerlendiren ve bu olgulardan bilimsel çalışmalarla sonuçlar çıkarmaya çalışan, ülkesinin ve milletinin problemlerine kılavuzluk eden bir düşünürdür. 73 yıllık yaşamının 55 yılında durmaksızın eser ortaya koymuştur. Ülken’in vefatından sonra Gülseren Ülken (kızı), onun kitaplarından bazılarını yayınlamaya başlamış ve Türk fikir hayatına bu eserleri kazandırmıştır (Vergili, 2016, 13).
SEYYİD AHMED ARVASİ - İLERİ TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNİN İLKELERİ
SEYYİD AHMED ARVASİ - İLERİ TÜRK MİLLİYETÇİLİĞİNİN İLKELERİ
(SEYYİD AHMED ARVASİ - PRINCIPLES OF ADVANCED TURKISH NATIONALISM)
- Author(s):Zeynep Yılmaz
- Language:Turkish
- Subject(s):Political history, Social history, Nationalism Studies
- Page Range:159-175
- No. of Pages:17
- Keywords:Nationalism; Advanced Turkish Nationalism;
- Summary/Abstract:Cumhuriyet döneminin önemli düşünürlerinden ve eğitimcilerinden biri olan Seyyit Ahmet Arvasi, ortaya koyduğu fikirleriyle birçok alanda kendinden söz ettiren önemli bir isimdir. Başta eğitimci yönüyle, siyasete, sosyolojiye ve felsefeye birçok katkıda bulunmuştur. Ancak onu çalışmanın konusu yapan Milliyetçilik hakkında ortaya koyduğu fikirleridir. Bu konuda ciddi bir duruş sergilemiş ve Milliyetçiliğin İslam’da yeri olmaz diyenlere karşı, asıl milliyetçiliğin “Kişi kavmini sevmekle kınanamaz. Kavmine hizmet eden kavminin efendisidir” diyen Peygamber’in buyruğuna dayandırmıştır. Dolayısıyla milliyetçiliğin yanlış bir ideoloji olmadığını, aksine gerçek anlamını nasıl kazandığını ortaya koyması onun fikirlerinin farklı bir seyirde ilerlediğini göstermektedir. Ayrıca onun milliyetçilik anlayışının dini değerlerle bütünleşen bir milli kimlik oluşturması onun Türk milliyetçiliğine muhafazakâr bir boyut kazandırdığını ortaya koymuştur. Dolayısıyla bu çalışmanın konusu, Seyyid Ahmet Arvasi’nin 16 sayfalık İleri Türk Milliyetçiliğinin İlkeleri isimli eseri temel kaynak alınarak, “İleri Türk Milliyetçiliği” kavramını nasıl ele aldığını anlamaktır. Amacı ise Arvasi’nin İleri Türk Milliyetçiliği olarak ortaya koyduğu temel fikirleri çağdaş Türk milliyetçiliğine katkıları açısından ortaya koymaktır. Nitel araştırma yöntemlerinden tarihi dokümantasyon tekniği kullanılan bu araştırmada, başta Arvasi’nin kendi eserleri olmak üzere, hakkında yazılmış çeşitli kitaplar, tezler, makaleler ve internet kaynaklarına başvurulmuştur.
DURMUŞ HOCAOĞLU - MİLLİ SEKÜLERİZM
DURMUŞ HOCAOĞLU - MİLLİ SEKÜLERİZM
(DURMUŞ HOCAOĞLU - NATIONAL SECULARISM)
- Author(s):Cennet Feyza Cömert
- Language:Turkish
- Subject(s):Theology and Religion, Politics and religion, Sociology of Religion
- Page Range:179-192
- No. of Pages:14
- Keywords:Secularization; Turkey; national values; religion’s social function;
- Summary/Abstract:Milliyetçi bir düşünce adamı olup kendi ifadesiyle “Sizi, kanayan vicdanınız olarak hiç rahat bırakmayacağım” (Hocaoğlu, 2006) diyen Durmuş Hocaoğlu, topluma, tarihe ve kültüre milliyetçilik hususunun gelişmesi için değerlendirmeler ve katkı yapmak için hayatı boyunca aralıksız çalışan, Kalkınmanın bir mühendislik meselesi olmadığını, tarihten siyasete fizikten felsefeye kadar geniş bir yelpaze içerisinde yoğun bir çalışma içerisinde olup bunu “Grand teori” ihtiyacıyla açıklayan bir bilim adamıdır (Bilgin, 2010, 57). Türkiye için bir “değer” ve “beyin” olan Hocaoğlu birçok gencin model şahsiyet olarak yazılarını takip ettiği bir şahsiyettir. Merdamert’in ifade ettiği üzere “28 Şubat’ın en büyük özelliği ‘Siyasi İslamcılar’la Batı’nın arasını düzeltmiş olması” tespitiyle, hedef olarak İslami Camiayı gösteren “28 Şubat Post Modern Darbe”nin asıl hedefini gözler önüne seren bir bilim adamıdır (Merdamert, 2010).
BAHATTİN AKŞİT - LAİKLEŞME TİPOLOJİSİ
BAHATTİN AKŞİT - LAİKLEŞME TİPOLOJİSİ
(BAHATTİN AKŞİT - TYPOLOGY OF SECULARIZATION)
- Author(s):Merve Kılıç
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Politics and religion, Sociology of Religion
- Page Range:193-205
- No. of Pages:13
- Keywords:secularization processes; social structures; Secularization;
- Summary/Abstract:Sosyoloji, tarihsel süreçte toplumu anlamaya çalışırken, tarihsel kırılmalara bağlı olarak beraberinde pek çok olguyu ve kavramı da incelemek zorunda kalmıştır. Bunu yaparken de toplumda sürekli değişime uğrayan sosyal, siyasal ekonomik, kültürel ve dini olgular sosyolojinin kavramsal çerçevesini hem genişletmiş hem de derinleştirmiştir. Özellikle sanayi devrimi gibi büyük kırılmalar, temel kavramların da evrilmesine neden olmuştur. Laikleşme, modernleşme, sekülerleşme gibi kavramlar (Güngör, 2023) da tarihsel kırılmanın ışığında toplumsal yapıdaki dönüşümlerin ve buna bağlı değişimlerin anlaşılmasında önemli araçlar haline gelmiştir. Modernleşmeyle birlikte aklın ön plana çıkması, rasyonelleşmenin artması, dine dayalı otoritenin zayıflaması laikleşmeyi teşvik etmiştir. Kavramlar tarihsel süreçten bağımsız değildir. Bu nedenledir ki sosyolojide bazen kavram aynı kalsa da olgular değişmiştir. Bu bağlamda, modernleşmeden günümüze kadar laiklik kavramı da değişen toplumsal, siyasal ve kültürel bağlamlara göre farklı biçimlerde yorumlanmış ve uygulanmıştır. Bununla birlikte Laiklik ve laiklik ideolojisi birbirinden ayrı olarak değerlendirmek de mümkündür. Zira modernleşme ile ortaya çıkan “dinle araya mesafe konulması” fikri toplumların siyasal, sosyal ve kültürel yapılarında köklü değişimlere yol açmıştır. Laiklik, başlangıçta “din ve devlet işlerinin ayrılması” (Altındal, 1986, 11) anlamına gelirken, zamanla toplumsal yaşamın çeşitli alanlarında bir ideoloji olarak dinin hayattaki rolünün azalması ve bireylerin daha seküler bir dünya görüşü benimsemesi şeklinde de genişlemiştir
SABRİ ÜLGENER - ZİHNİYET VE DİN
SABRİ ÜLGENER - ZİHNİYET VE DİN
(SABRİ ÜLGENER - MENTALITY DISCOURSE)
- Author(s):Bahar Küçük
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Theology and Religion, Social development, Sociology of Culture, Economic development, Socio-Economic Research, Sociology of Religion
- Page Range:207-216
- No. of Pages:10
- Keywords:Mentality Discourse; religion and mentality; economic development; socio-economic structures;
- Summary/Abstract:Şimdilerde, renklerinin ne anlama geldiğini merak ettiğimiz için araştırdığımız laleler, tarihi süreç içerisinde farklı bir konumda bitki olarak karşımıza çıkmaktadır. Edebiyatımızda (Baytop- Kurnaz, 2003, 80) ve sanatımızda neredeyse tartışılmaz yeri olan laleler, 14. Yüzyılla birlikte Anadolu’dan Avrupa’ya geçmiştir. Avrupa’ya geçmesiyle beraber Avrupa’da büyük merak uyandırmış ve bu merak, tam anlamıyla bir “lale çılgınlığı”na dönüşmüştür. Laleler, özellikle Hollanda ve Almanya’da aranan bir meta haline gelmeye başlamıştır. Bu çılgınlık bir statü göstergesi haline gelmeye başlamış, öyle ki bir lale soğanına bütün servetini yatıracak kişiler olmuştur. Bir pazar haline gelen bu çılgınlıkta her finansal metada olduğu gibi bir spekülasyon yaşamış ve Avrupa’da lalenin “lale devri” son bulmaya başlamıştır (Geçmişten Günümüze Lale, 2022).
CAHİT TANYOL - AHLAK VE TOPLUM
CAHİT TANYOL - AHLAK VE TOPLUM
(CAHİT TANYOL - MORALITY AND SOCIETY)
- Author(s):Seda Müjdeci
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Culture and social structure , Sociology of Culture, Social Norms / Social Control
- Page Range:219-231
- No. of Pages:13
- Keywords:Morality; social structures; society;
- Summary/Abstract:Cahit Tanyol, 100 yılı aşan ömrüyle Osmanlı’nın son yıllarına ve Cumhuriyet tarihinin tamamına tanıklık etmiş bir aydın olarak, Türkiye’nin sosyolojik ve kültürel yaşamına önemli katkılarda bulunmuştur. Tanyol, öne sürdüğü görüşlerle yeni tartışmalar başlatmış ve egemen siyasal anlayışlara paralel görüşler geliştirmiştir. Aynı zamanda, zaman zaman iktidarların karşısında durarak egemen entelektüel paradigmaları savunmuştur. Cumhuriyetin bilim ve kültür mirası açısından değerlendirildiğinde, Cahit Tanyol’un her on yıl diliminde kendi mührünü vurmaya çabalayan bir bilim ve kültür insanı olduğu söylenebilir (Özcan, 2020, 51).
ŞERİF MARDİN - MAHALLE BASKISI
ŞERİF MARDİN - MAHALLE BASKISI
(ŞERİF MARDİN - NEIGHBORHOOD PRESSURE)
- Author(s):Elif Kalkan
- Language:Turkish
- Subject(s):Social Sciences, Sociology, Social Norms / Social Control
- Page Range:233-249
- No. of Pages:17
- Keywords:social norms; social control;
- Summary/Abstract:Şerif Mardin, Türkiye’de sosyal bilimler alanında önemli bir yere sahiptir. Mardin, Türkiye’nin Cumhuriyet dönemindeki en önde gelen düşünürlerinden biri olarak tanımlanmıştır (Okumuş, 2018, 139). Modern ve çağdaş Batı dünyasındaki gelişmeleri yakından takip eden Mardin, sosyoloji alanında ortaya çıkan çalışmaları derinlemesine inceleyerek düşünce dünyasında ilerici bir yaklaşım benimsemiş ve bu yönüyle Türk sosyologları arasında seçkin bir konuma ulaşmıştır (Takış vd., 2013, 25). Mardin’in sosyoloji anlayışı, zengin teorik çalışmalarıyla Türk sosyal bilimlerinde önemli gelişmelere katkıda bulunmuştur. Gelenek ile modernlik arasındaki geçiş dönemlerini, düşünsel yapılarını ve karakteristik özelliklerini anlamamızı sağlayacak analizler yaparak, farklı disiplinleri bir araya getiren değerlendirmelerde bulunmuştur. Bu yönüyle, tarihsel çalışmalar yürüten ve bilim dünyasında kalıcı bir iz bırakan önemli bir sosyolog olarak tanınmıştır (Zengi̇n, 2022, 12).
HÜSAMETTİN ARSLAN - EPİSTEMİK CEMAAT
HÜSAMETTİN ARSLAN - EPİSTEMİK CEMAAT
(HÜSAMETTİN ARSLAN - EPISTEMIC COMMUNITY)
- Author(s):Fatma Ankaralı
- Language:Turkish
- Subject(s):Epistemology, Sociology, Culture and social structure , Sociology of Culture
- Page Range:251-267
- No. of Pages:17
- Keywords:knowledge communities; knowledge and social structures;
- Summary/Abstract:Gündelik yaşamda bilgi ve bilim, genellikle yüzeysel ifadelerle tanımlansa da, bu iki kavramın birbirinden ayrılmaz olduğu bilinmektedir. Bilgi, özne ile nesne arasındaki ilişkiden doğan bir üründür, ancak bu her ilişkiyi bilgi haline getirmez. Bilginin ortaya çıkabilmesi için öznenin amaçlı bir yönelimi olması gerekmektedir (Cevizci, 1999, 123).
ÖZCAN GÜNGÖR - NESNELERİN SOSYALLEŞTİRMESİ
ÖZCAN GÜNGÖR - NESNELERİN SOSYALLEŞTİRMESİ
(ÖZCAN GÜNGÖR - SOCIALIZATION OF OBJECTS)
- Author(s):Mahmut Kökver
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Culture and social structure , Social development, Identity of Collectives
- Page Range:268-281
- No. of Pages:14
- Keywords:individuals’ identity; socialization processes;
- Summary/Abstract:Sosyoloji, sosyal psikoloji, eğitim ve siyaset gibi farklı disiplinlerin önemli terimlerinden biri olan sosyalleşme, en genel tanımıyla eğitim ve öğrenme süreci olarak kabul edilmektedir (Giddens, 2012, 201). Sosyalleşme sürecinde birey, içinde doğduğu ve yetiştiği topluma ve kültüre iştirak ederek o toplumun gelenek ve görenek, düşünce, inanç ve davranış kalıpları, norm, sembol ve yaşam biçimini isteyerek veya istemeyerek bir şekilde öğrenmekte ve buna uygun olarak davranış kalıpları geliştirmektedir (Güngör, 2012, 86). Jurgen Habermas, F. Eklin ve Talcott Parsons gibi önemli sosyologların da içinde olduğu birçok bilim insanı sosyalleşmeyi bireyin gelişme ve olgunlaşma süreçlerini kapsayan bir edinim süreci olarak tanımlamaktadır. Onlara göre sosyalleşme, bireyin yaşamı boyunca içinde bulunduğu grup ve toplumun düşüncelerini ve davranış kalıplarını benimseyerek o toplumun bir parçası haline gelmesidir (Karaman, 2021, 19-20).
RECEP ŞENTÜRK - AÇIK MEDENİYET
RECEP ŞENTÜRK - AÇIK MEDENİYET
(RECEP ŞENTÜRK - OPEN CIVILIZATION)
- Author(s):Muhammed Ahmet Kurum
- Language:Turkish
- Subject(s):Social Sciences, Sociology, Social development, Social Theory
- Page Range:285-302
- No. of Pages:18
- Keywords:inter-civilizational dialogue; coexistence; diversity;
- Summary/Abstract:Küreselleşme süreci, medeniyetler arası etkileşimlerin yoğunlaşması ve bu etkileşimlerin çok katmanlı bir yapıya bürünmesiyle, sosyolojik açıdan derin analizler gerektiren karmaşık bir olgu olarak değerlendirilmektedir (Meyer vd., 2015, 80). Küreselleşmenin hız kazanmasıyla birlikte, teknolojik gelişmelerin etkisiyle zaman ve mekân algısı büyük ölçüde değişmiş, dünya küçülmüş ve mesafeler giderek anlamını yitirmiştir. Bu bağlamda, herhangi bir coğrafyada meydana gelen olayların, yalnızca yerel bir boyutta kalmaktan çıkıp küresel bir etki alanı oluşturduğu görülmektedir (Çapcıoplu, 2008, 155; Güngör, 2022; Güngör-Tokur, 2018). Küreselleşme, medeniyetler arası ilişkileri yoğunlaştırarak dünyayı adeta “küresel bir köy” haline getirmiştir. Bu süreç, yalnızca devletler ve toplumlar arası sınırları aşmakla kalmamış, aynı zamanda kültürel, sosyal ve özellikle ekonomik bağların küresel ölçekte bir bütün haline gelmesine neden olmuştur (Slattery, 2020, 417-418). Ekonomik süreçlerin ulusal sınırları aşarak dünya genelinde entegre hale gelmesi, ekonomik faaliyetlerin küresel bir ağ yapısında yürütülmesine olanak tanımaktadır. Örneğin Covid-19 pandemisi sırasında da görüldüğü gibi, küreselleşmenin ekonomik boyutu, bir ülkede meydana gelen olayların hızla tüm dünyayı etkileyebileceği bir yapı oluşturmuştur. Blair’in belirttiği gibi, küreselleşmeden kaçış neredeyse imkânsız hale gelirken, küresel ekonomik bağlantılar da bu tür krizlerin tüm dünyaya yayılmasına zemin hazırlamaktadır (Tooze, 2020, 34; Güngör, 2022).
NURETTİN ŞAZİ KÖSEMİHAL - SANAT VE FİKİR İŞÇİLERİ
NURETTİN ŞAZİ KÖSEMİHAL - SANAT VE FİKİR İŞÇİLERİ
(NURETTİN ŞAZİ KÖSEMİHAL - ART AND INTELLECTUAL WORKERS)
- Author(s):Rana Kara
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Culture and social structure , Sociology of Art
- Page Range:303-312
- No. of Pages:10
- Keywords:artists; intellectuals; social change;
- Summary/Abstract:Nurettin Şazi Kösemihal’in çalışmaları, sanat, kültür, fikir işçileri ve toplum üzerine derinlemesine incelemeleriyle Türk sosyolojisine önemli katkılar sağlamış, akademik çevrelerde saygın bir yer edinmiştir. Nurettin Şazi Kösemihal, sosyoloji alanında önemli bir figür olarak çeşitli konular üzerinde derinlemesine çalışmalar yapmıştır. Ağırlıklı olarak üzerinde durduğu konular arasında Sanat Sosyolojisi, Fikir İşçileri, Toplum, Kültür, Milli Güç, Toplumsal Yapı, Batı Sosyolojisi ve Türk Sosyolojisi gibi konular olduğu söylenebilir.
VAMIK DJEMAL VOLKAN - DİVANDAKİ DÜŞMANLAR
VAMIK DJEMAL VOLKAN - DİVANDAKİ DÜŞMANLAR
(VAMIK DJEMAL VOLKAN - ENEMIES ON THE COUCH)
- Author(s):Nuray Yılter
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Culture and social structure , Identity of Collectives
- Page Range:313-324
- No. of Pages:12
- Keywords:societal identity construction; external enemy;
- Summary/Abstract:Bireysel gelişim süreçlerinde ve benlik oluşumunda çok yönlü bir etkileşim söz konusudur. Bu süreçte bireyler yetiştikleri aile, çevre ve toplumun da birer numunesi hâline gelmektedir. Özellikle bu konu üzerinde “1979 yılında Carnegie’de yapılan bir çalışma çocukların geleceklerinin kendi akılları, yetenekleri çabaları ya da hırslarıyla değil, büyük ölçüde sosyal çevreleriyle doğdukları coğrafi konumla ve ailelerinin toplumdaki yeriyle belirlediğini açıkça gözler önüne sermiştir” (Bauman, 2014, 16- 17). Bu açıdan bakıldığında bireylerin bunlardan bağımsız olarak büyümesi söz konusu değildir. Bireyler, ait oldukları yerin ve toplumun zihniyeti ile yetişerek, kültür ve örfünü edinerek o toplumun birer parçası hâline gelmektedir. Bireylerin doğumdan itibaren içinde bulunduğu coğrafyanın dostları ve düşmanlarını zaman içerisinde algıladığı, kendine ait bir dost ve düşman anlayışını da toplumun temelinden edindiği görülmektedir.
SAMİHA AYVERDİ - DOĞU/BATI MEDENİYETİ ÜZERİNE YAKLAŞIMI
SAMİHA AYVERDİ - DOĞU/BATI MEDENİYETİ ÜZERİNE YAKLAŞIMI
(SAMİHA AYVERDİ - EAST-WEST CIVILIZATION)
- Author(s):Süeda Nur Uygun
- Language:Turkish
- Subject(s):Sociology, Culture and social structure , Social development, Sociology of Culture
- Page Range:325-332
- No. of Pages:8
- Keywords:Eastern spirituality; Western materialism;
- Summary/Abstract:Samiha Ayverdi Türk edebiyatının önemli isimlerinden biri olmasının yanı sıra, muhafazakâr düşünce ve tasavvufi bakış açısıyla Doğu ve Batı medeniyetlerini derinlemesine ele alan bir yazardır. Ayverdi’nin eserleri, özellikle Osmanlı İmparatorluğu’nun toplumsal yapısı ve Batı medeniyetinin sömürgeci karakteri üzerine yaptığı eleştirilerle dikkat çeker. Ayverdi, Doğu’yu sosyal adalet ve manevi değerler üzerine kurulu bir medeniyet olarak tanımlarken, Batı’yı materyalizm ve sömürgecilik üzerinden eleştirir (Uğurcan, 1998, s. 145).
ALEV ALATLI - SAÇAKLI MANTIK VE ‘‘YASALDIR, HELAL DEĞİLDİR’
ALEV ALATLI - SAÇAKLI MANTIK VE ‘‘YASALDIR, HELAL DEĞİLDİR’
(ALEV ALATLI - FRINGED LOGIC AND ‘‘IT IS LEGAL, NOT HALAL’’)
- Author(s):Zeliha Bengü Ayata
- Language:Turkish
- Subject(s):Logic, Social Philosophy, Sociology, Philosophy of Religion, Philosophy of Law
- Page Range:333-343
- No. of Pages:11
- Keywords:Alev Alatlı; logic;
- Summary/Abstract:Dünya düşünce tarihine damga vuran pek çok filozof ve düşünür vardır. Ancak ‘‘bu düşündüklerimi sadece ben mi düşünüyorum’’ diye bir soran pek az düşünür vardır. Her anlamda gittikçe kötüye giden dünyaya inat, dünyada filizlenecek iyiliklerin peşini hiç bırakmayan bir aydındır Alev Alatlı. O’nun bu düşünce serüveninin temel taşlarını ‘‘Akıl, Ahlak, Adalet, Adap ve Aşk’’ ın oluşturduğu kadim değerler olduğunu söylemek mümkündür. Bunu yaparken de ‘‘karanlığın gözünün içine bakma’’ ‘yı hem kendine hem de bize tavsiye etmiştir. Matematik, ekonometri, istatistik, felsefe, ilahiyat eğitimleri ışığında aklî hicretini gerçekleştiren bir yazarın uyarıları, toplumun her ferdi için üzerinde düşünülmesi gereken bilgileri barındırmaktadır