Ukrajinské dvacáté století jako jedna strana mince

Author(s): Stanislav Tumis / Language(s): Czech Issue: 2/2024

The reviewer offers commentary on the book by Ukrainian historian, civic activist, politician and, in recent months, soldier Volodymyr Mykhailovych Viatrovych entitled "Ukrajinské 20. století: Utajované dějiny" [Ukrainian Twentieth Century: The Secret History], which is a Czech translation of the original edition "Ukraina: Istoriia z hryfom «Sekretno» (Kyiv, Klub simeinoho dozvillia 2011). He regards it as a valuable, though highly unconventional contribution to the field of modern Ukrainian history. The book is essentially a popularization of historical material, compiled by the author on the basis of dozens of his journalistic columns. It presents a subjective selection of historical stories, retold according to sources from the archives of the Ukrainian Security Service (Sluzhba Bezpeky Ukrainy, SBU), which the author interprets freely. The reviewer identifies a fundamental issue in Viatrovych’s approach, which effectively equates the history of Ukraine in the last century with the history of the Ukrainian nationalist movement, from its origins after the First World War to the activities of institutions such as the Organization of Ukrainian Nationalists (Orhanizatsiia Ukrainskykh Natsionalistiv, OUN) and the Ukrainian Insurgent Army (Ukrainska povstanska armiia, UPA), to Ukrainian dissent and the emergence of an independent Ukrainian state. Consequently, he excludes Soviet history from the narrative of Ukrainian history, portraying it as an alien and imposed element. He does not address the questions of how Ukrainians felt about the Soviet Union and the communist regime. Instead, he presents the argument that Ukrainians have consistently defined themselves in opposition to this reality. In such a one-sided and incomplete narrative, he tends to deny violent manifestations of Ukrainian nationalism – including anti-Semitism – as a “Soviet myth” or attempts to refute them with individual heroic stories. The objective of Viatrovych’s otherwise thought-provoking and well-written book is to identify the foundations of the old-new Ukrainian collective identity in the context of the current exacerbated situation of Russian aggression.

Duchowieństwo Kościoła gorzowskiego represjonowane w trybie karno-administracyjnym. Analiza historyczna na przykładzie Zestawienia Biura „C” MSW z lat 1945–1963. Zarys problematyki

Author(s): Dariusz Śmierzchalski-Wachocz / Language(s): Polish Issue: 31/2024

After World War II, the communist security apparatus blackmailed, persecuted and murdered priests who resisted the government. In every political trial against Polish citizens, some priest or other clergyman sat on the defendants’ behalf. In addition to the accusations of inciting war, accusations of moral corruption of youth and children, embezzlement, attempts to overthrow the system, espionage for foreign intelligence, etc., were also common. The resources of the Office for the Disclosure and Archiving of Documents of the branch of the Institute of National Remembrance in Warsaw contain a collection of documents consisting of 37 typescript cards with the title: Statement of facts and symptoms of hostile activities performed by spiritual persons of the roman-catholic Church in the Gorzow (Gorzów) diocese in the period of 1945–1963. The title page of the collection indicates that it was produced in Office „C” of the Ministry of Internal Affairs with the preservation of „classified” clause. It was declassified by the decision of the Head of the Office for State Protection of October 5, 1999 and transferred to the resources of the Institute of National Remembrance in Warsaw, when this institution was established, where it was given the reference number: IPN BU 0397/468, vol. At the seat of the Office for Disclosure and Archiving of Documents of the Institute of National Remembrance in Szczecin, as part of the research project carried out on June 25, 2009, copies of these documents were made and the author was in possession of these. Based on this archival collection, a historical analysis was made according to the nature of crimes related to the hostile activity of the Roman Catholic Church clergy in terms of legal and propaganda terminology from the communist period. These were the classifications of crimes: activities related to the underground, espionage, illegal possession of weapons, enemy propaganda (e.g. against patriots and political organizations, against the political principles of the People’s Republic of Poland, against the policy of the state towards the Church, and others) and against the legislation of the Polish People’s Republic (i.e. the decree on freedom of conscience and religion, the law on assemblies, the law on termination of pregnancy, secularism, financial regulations and ordinances, construction regulations, distribution without debit and others). According to the data contained therein, in general, 162 priests were hostile against the authorities, while the recorded facts of hostile actions by the clergy were recorded 215.

Bulla Piusa VII De salute animarum a odradzający się Kościół katolicki na Pomorzu Zachodnim i ziemi lubuskiej w latach 1821–1945

Author(s): Grzegorz Wejman / Language(s): Polish Issue: 31/2024

The papal bull of Pope Pius VII De salute animarum of 16 July 1821 put in order the affairs of the Catholic Church in Prussia, including West Pomerania and Lubusz Land. Together with it, the face of the Catholic community, which in the Middle Ages was part of the Kamien (Kamień) Pomorski and Lubusz Bishoprics, and completely destroyed during the diaspora (starting from the mid-16th century), began to be reborn in its structures. The area of the former Kamien (Kamień) Pomorski Bishopric was subordinated to the Berlin Delegation, which was part of the Wrocław (Breslau) Diocese, which in 1930 was raised to the rank of a bishopric, and the areas of the former Lubusz Bishopric directly to the Wrocław (Breslau) Bishopric. When in 1821 there were three parishes within the Berlin Delegation (in Szczecin, Stralsund and Frankfurt (Oder)), already in the mid-19th century there were two archpresbyterates: Pomeranian with 10 parishes and Frankfurt with 7 parishes, and within the Wroclaw (Wrocław – Breslau) Diocese the Neuzelle Decanate with 5 parishes (covering the area of the former Lubusz Bishopric). Before the outbreak of World War II (1938), the face of Catholicism changed even more: the Berlin Bishopric already included 5 archpresbyterates: Szczecin (with 14 parishes), Stargard (11), Koszalin (8), Stralsund (8) and Frankfurt (6) and 4 parishes belonging to the Walcz (Wałcz) and Lębork Decanates, and within the Wroclaw (Wrocław – Breslau) Archdiocese there were two Decanates: Gorzow (Gorzów) (with 11 parishes) and Eberswald (2). In total, there were 64 parishes in the former Dioceses of Kamien (Kamień) Pomorski and Lubusz in 1938 (51 parishes in the area of the former Kamien (Kamień) Pomorski Diocese and 19 in the Lubusz Diocese), and in addition, 3 male religious congregations (with 3 monastic houses) and 5 female religious congregations (with 14 monastic houses) performed pastoral services here.

Przedświt: fascynacja architekturą mykeńskiej i archaicznej Grecji w Niemczech schyłku XIX i początków XX wieku

Author(s): Rafał Makała / Language(s): Polish Issue: 1/2024

At the beginning of the 20th century, German architecture saw a turn towards the art of antiquity, which was partly a reaction to the profusion of decoration in late historicism and Art Nouveau. However, the so-called Reformarchitektur was interested not only in classical antiquity (and the art of classicism and neoclassicism), but also in earlier periods, especially Mycenaean art. This was, of course, related to the discoveries in Troy, Mycenae and Tiryns, but the social and political context of the time was equally important. One of the foundations on which the national identity of the Germans in the 19th century was based was the myth of the ancient Germans, who were supposed to be characterized by courage, sincerity and natural morality. According to the creators of this idea (F. Avenarius, J. Langnehn, A. Haupt, G. Kossinna et al.), the Germans, next to the Greeks, were one of the original peoples of Europe (Urvolk), sharing ideas and artistic forms. In the north of the continent, they were allegedly preserved longer than in the Mediterranean area because the Nordic nations did not take part in the development of mimetic art. Consequently, it was believed that in the architecture of the Mycenaean period, as well as in buildings from the Homeric and archaic periods (as well as in Etruscan and ancient Roman buildings), we could find forms typical of the unpreserved Nordic architecture, destroyed in the process of Christianization. Therefore, Mycenaean and archaic architecture became the subject of interpretation in the spirit of nationalism, perceived, however, in a broader sense than just the framework of one nation. This was related to the category of “Nordic nations” as well as an even broader vision of the “primordial peoples of Europe”. These views and research became one of the inspirations for the architecture created at that time with reformatory, modernizing ambitions.

Kategoria „sprawiedliwego Żyda” w neoendeckiej publicystyce prasowej. Studium prasoznawcze

Author(s): Ewa Maj / Language(s): Polish Issue: 3/2013

Pismo neonarodowo-demokratyczne, jeśli traktować je jako źródło, stało się ważnym dokumentem historii politycznej Europy i Polski w XX i na początku XXI wieku, obejmującym myśl polityczną, wydarzenia i ludzi zaangażowanych w procesy komunikacji we współczesnej Polsce. Mogło odzwierciedlać wzajemne oddziaływanie ruchów politycznych i społeczeństwa. Stanowiło bodziec do rekonstrukcji wydarzeń politycznych lub wskazywało na ich polityczne znaczenie. Także neonarodowo-demokratyczna publicystyka umożliwiała analizę zarejestrowanych treści według reguł przyjętych w literaturze przedmiotu. Stworzona kategoria „sprawiedliwego Żyda” opierała się na stereotypach i związanych z nimi mitach politycznych, uczuciach i emocjach. Przyjęty model asocjacyjny pozwolił na przywołanie archetypowych cech osobowości, zachowań i postaw kojarzonych z narodem żydowskim. Informacje o osobach lub wydarzeniach były kojarzone zgodnie z historycznymi skojarzeniami, aby później uogólnić je i odnieść do całej społeczności. Ustalone cechy przeciwstawne „sprawiedliwego Żyda” i "niesprawiedliwego Żyda" były zgodne ze schematem cech użytecznych i oczekiwanych oraz cech negatywnych i nieaprobowanych. Dzięki jasnym porównaniom „prawy Żyd” był postrzegany jako godny, uczciwy, obowiązkowy, odpowiedzialny, pracowity, godny zaufania, a „niepraworządny Żyd” jako haniebny, niedbały, nieuczciwy, nierzetelny, podstępny.

Artistic Features of Besamims in Eastern Galicia in the 18th – the first third of the 20th Century

Author(s): Natalia Levkovych / Language(s): English Issue: 5/2015

Artykuł koncentruje się na sztuce społeczności żydowskiej Galicji od XVIII do pierwszej tercji XX wieku w kontekście europejskich procesów artystycznych. Analiza cech artystycznych licznych obiektów synagogalnych i domowych przeznaczonych do obrzędu ujawniła główne nurty rozpowszechnionych poszczególnych stylów, zwłaszcza baroku i historyzmu. Szczególną uwagę zwrócono na źródła i inspiracje artystyczne sztuki żydowskiej w Galicji. Ustalono główne okoliczności, które wpłynęły na rozwój sztuki żydowskiej, a mianowicie: izolacja społeczności żydowskiej, tradycyjne obciążenie ideowe i semantyczne zabytków, przestrzeganie reguł halachicznych, pisma dotyczące tworzenia rzeczy do celów rytualnych i obrzędowych, zachowanie dawnych tradycji w doborze formy, charakteru zdobnictwa, rygorystyczny dobór motywów zdobniczych, a w szczególnych przypadkach nawet reprodukcja archaicznych form. Zachowując tradycyjną formę, ładunek ideowy i semantyczny większości dzieł sztuki użytkowej społeczności żydowskiej Galicji w XVIII wieku – pierwszej tercji XX wieku, wybór złożonej struktury, grupowanie i interpretacja motywów zdobniczych znajdują się pod wpływem efektów stylistycznych sztuki zachodniej. Liczne zachowane zabytki świadczą o otwartości mistrzów na zewnętrzne wpływy sztuki, zapożyczenia i podstawowe elementy przytaczające i wiodące tendencje stylów zachodnich oraz sztukę ukraińską.

Lublin na łamach międzywojennej prasy polsko-żydowskiej

Author(s): Monika Szabłowska-Zaremba / Language(s): Polish Issue: 5/2015

Lublin to miejsce szczególne na mapie II RP. Społeczność żydowska mieszkała tam przez kilka stuleci i odgrywała ważną rolę w rozwoju miasta. W tym artykule przedstawiam, jak historia Lublina została opowiedziana w prasie polsko-żydowskiej. Najlepszym przykładem są dwa pisma: „Izraelita”, głoszący asymilację na początku XX wieku, oraz „Myśl Żydowska” – gazeta ukazująca się w Lublinie w latach 1916-1918. Najważniejsza była jednak prasa międzywojenna: „Nasz Przegląd”, „Echo Żydowskie”, „Kurier Nowy”, „Nasza Opinia”. Oparłem się na ważnych artykułach korespondentów Meira Bałabana, Samuela Lejba Schneidermana, Mateusza Miesesa, Tadeusza Zadereckiego i lubelskich. Artykuły opisywały dzielnicę żydowską, ważne miejsca, m.in. cmentarz żydowski, jesziwę Chachmej Lublin, oraz przedstawiały takie osoby jak Meir Szapiro, Eliasz Klaczkina i malarz Henry Lewensztadt.

Obraz Żyda na łamach „Rycerza Niepokalanej”, 1922-1939

Author(s): Anna Juszczak / Language(s): Polish Issue: 5/2015

W okresie międzywojennym wysoką pozycję wśród społeczności opiniotwórczej zajmował Kościół katolicki. Było to możliwe dzięki temu, że Kościół miał najlepiej rozwiniętą działalność wydawniczą. „Rycerz Niepokalanej” – miesięcznik wydawany od 1922 roku – charakteryzował się wysokim poziomem zawartych w nim treści antysemickich. Magazyn przedstawiał Żyda jako komunistę, bolszewika, masona – oczywiście w negatywnym świetle. Religia żydowska była zła i bezpodstawna, dopuszczając wszelkie deprawacje. Mniejszość żydowska była również przedstawiana jako męty społeczeństwa niosące śmiertelne zagrożenie, realizujące z premedytacją plan zemsty na świecie chrześcijańskim.

Icchok Lejbusz Perec w polsko-żydowskiej prasie międzywojennej

Author(s): Monika Szabłowska-Zaremba / Language(s): Polish Issue: 5/2015

Icchok Lejbusz Perec, klasyk literatury jidysz, był pisarzem obdarzonym wielką wyobraźnią poetycką, wrażliwością społeczną i etyczną. W niniejszym artykule omówimy dwie kwestie: pierwsza dotyczy publikacji jego prac w prasie polsko-żydowskiej. W połowie lat 30. XX wieku jego opowiadania i bajki dla dzieci ukazywały się w wielu czasopismach („Izraelita”, „Głos Żydowski”, „Nasz Przegląd”). Druga kwestia dotyczy wspomnień, artykułów, szkiców o Perecu autorstwa Szymona An-sky'ego, Szolema Ascha, Marca Chagalla, Henry’ego Kona, Mosesa Kanfera.

Uwagi na temat Wojny Sześciodniowej i postawy emigracji niepodległościowej wobec konfliktu arabsko-izraelskiego i antysemickich działań władz PRL 1967-1968

Author(s): Jacek Danel / Language(s): Polish Issue: 6/2016

Artykuł przypomina genezę i przebieg konfliktu izraelsko-arabskiego w latach 60., w tym Wojnę Sześciodniową oraz stosunek emigracji polskiej w Londynie do wydarzeń. Autor artykułu porównuje antysemicką politykę władz komunistycznych w Polsce z postawami proniepodległościowej Emigracji Polskiej w Londynie. Polskie środowiska emigracyjne zdecydowanie stoją po stronie izraelskiej.

Волпа. Старая и новая

Author(s): Leonid Smilovitskii / Language(s): Ukrainian Issue: 9-10/2020

Artykuł poświęcony jest historii społeczności żydowskiej w Wołpie. Do 1939 miasto było centrum gminy powiatu grodzieńskiego województwa białostockiego, a obecnie wchodzi skład rejonu wołkowyskiego obwodu grodzieńskiego Republiki Białorusi. Artykuł opisuje życie gospodarcze, religijne, kulturalne i narodowe Żydów, którzy w naturalny sposób uzupełniali życie Białorusinów i Polaków w Wołpie, dając przykład wzajemnego zrozumienia i współpracy. Szczególną uwagę zwrócono na losy unikatowej drewnianej synagogi z XVII wieku oraz działalność grup i klubów syjonistycznych. Osobne miejsce zajmuje historia tragicznej śmierci społeczności w czasie Holokaustu oraz próby zachowania pamięci o ich małej ojczyźnie przez współczesne pokolenie mieszkańców Wołpy. Artykuł powstał po wizycie autora w Wołpie w 2018 roku i opiera się na rzadkich danych archiwalnych, publikacjach naukowych w języku hebrajskim, angielskim, polskim i rosyjskim, czasopismach oraz wywiadach z mieszkańcami.

Bund na terenie powiatu radzyńskiego w latach 1897-1939

Author(s): Mateusz Borysiuk / Language(s): Polish Issue: 9-10/2020

Artykuł opisuje działalność Bundu w latach 1897-1939 na terenie powiatu radzyńskiego. Pierwsza część artykułu przedstawia najważniejsze zagadnienia związane z działalnością Bundu przed 1918 r., w tym charakterystyczną dla tego okresu działalność strajkową. Dalsza część artykułu opisuje specyfikę działalności Bundu w okresie międzywojennym, w tym działalność Bundu w miejskich instytucjach samorządowych oraz w gminach żydowskich. Pokazuje także wpływ Bundu na instytucje kulturalno-oświatowe i organizacje młodzieżowe. Ostatnia część artykułu to opis działalności Bundu podczas uroczystości i demonstracji robotniczych.

Tożsamość żydowska – Warszawa i zagłada. O Królu i Królestwie Szczepana Twardocha

Author(s): Dorota Rochecka-Sembratowicz / Language(s): Polish Issue: 9-10/2020

Artykuł jest próbą analizy dwóch powieści Szczepana Twardocha, które ukazały się niedawno i nie były szczegółowo analizowane przez literaturoznawców. Autorka skupia się na głównym temacie, jakim jest żydowska tożsamość i samoświadomość. Pierwsza część artykułu koncentruje się na głównym bohaterze, rozdartym między tożsamością żydowską a polską. Autor na podstawie obu powieści ukazuje sposób zdrady tożsamości żydowskiej i jej konsekwencje. Rozpoznaje korelacje między rozpadem tożsamości a formą narracji. W drugiej części artykułu autorka dokonuje interpretacji metaforycznej postaci, jaką jest mistyczna kreacja wieloryba – Litani. Postać przedstawia wszystkie ważne kwestie: tożsamość i eksterminację.

W poszukiwaniu „rasy panów”. Archeologia jako narzędzie budowania mitologii nazistowskiej

Author(s): Jacek Konik / Language(s): Polish Issue: 11/2021

Adolf Hitler i jego partia NSDAP uwiedli naród niemiecki nie tylko swoją ideologią polityczną, lecz także odwołaniem się do popularnego wówczas mitu o doskonałej rasie aryjskiej. Za każdym pozytywnym, twórczym działaniem w historii ludzkości, za każdym wielkim dziełem sztuki i przełomem naukowym mieli stać, jak głosili zwolennicy Hitlera, Aryjczycy, najlepsza i najbardziej twórcza z ras ludzkich. Nordyckie ludy północnej Europy, a zwłaszcza Niemcy, miały być potomkami starożytnych Aryjczyków i jako takie powinny zająć ich miejsce przodków. Artykuł dotyczy mitu Aryjczyków, jego włączenia do teorii ras ludzkich oraz wykorzystania go przez nazistów do podporządkowania Niemców i ich rasizmowi. Omawia wykorzystanie archeologii i odkryć archeologicznych w szczególności do uwiarygodnienia mitologii nazistowskiej i zbudowanej wokół niej narracji, a także najbardziej spektakularne przykłady karier archeologicznych w III Rzeszy. Kiedy archeolodzy zaangażowali się po stronie nazizmu, stali się współwinnymi konstruowania zbrodniczej i ludobójczej ideologii i systemu władzy.

Голямата компенсационна сделка от 1934 г. и преодоляването на кризата в българската тютюнева индустрия

Author(s): Marco Dimitrov / Language(s): Bulgarian Issue: 6/2024

The Great Depression (World Economic Crisis 1929 – 1933) did not significantly affect Bulgarian industry. The crisis inflicted the greatest damage on the tobacco industry because it produces tobacco products exclusively for the foreign market. The article examines the way in which the Bulgarian state manages to deal with this crisis. This is mainly due to the measures carried out by the government of the People’s Bloc (1931 – 1934), which were supported and continued by the next cabinet of the Military Union and the “Union” Political Circle. These actions of the two governments, known in the literature as the “Great Compensation Deal”, represent a significant breakthrough in Bulgaria’s foreign trade, which almost froze during the crisis. The article makes a small contribution to the objective and unintended assessment of the so-called “Regime of the Nineteenth Stomach” and its place in Bulgarian economic history in the 1930s.

Maciej Mróz, Wybrane aspekty relacji polsko‑litewskich w latach 1991‑2019 i ich wpływ na kondycję mniejszości polskiej w Republice Litewskiej. Raport, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2020, ss. 97

Author(s): Zbigniew Kurcz / Language(s): Polish Issue: 18/2024

Александар Р. Милетић, Стамбени пакао: Систем контролисане станарине у Југоисточној и Источној Средњој Европи, 1914–1930.

Author(s): Ognjen Tomić / Language(s): Serbian Issue: 2/2024

Review of: Aleksandar R. Miletić, Stambeni pakao: Sistem kontrolisane stanarine u Jugoistočnoj i Istočnoj Srednjoj Evropi, 1914–1930. Beograd: Institut za noviju istoriju Srbije, 2024.

Живко Аврамовски, Југославија – Италија 1918–1941. Зборник радова, приредио Душан Бојковић.

Author(s): Siniša Tadić / Language(s): Serbian Issue: 2/2024

Review of: Živko Avramovski, Jugoslavija – Italija 1918–1941. Zbornik radova, priredio Dušan Bojković. Beograd: Arhiv Jugoslavije, 2024.

Драгомир Бонџић, Више од века. Завод за здравствену заштиту студената Београд.

Author(s): Slobodan Selinić / Language(s): Serbian Issue: 2/2024

Review of: Dragomir Bondžić, Više od veka. Zavod za zdravstvenu zaštitu studenata Beograd. Beograd: Zavod za zdravstvenu zaštitu studenata Beograd, 2023.

Martina Bitunjac, Žene i ustaški pokret. Uključenost, sudjelovanje, nepravda

Author(s): Tamara Stojanović / Language(s): Serbian Issue: 2/2024

Review of: Martina Bitunjac, Žene i ustaški pokret. Uključenost, sudjelovanje, nepravda. Zagreb: Srednja Europa, 2023.