Series:Peščanik - Jugoslavija

Wrong Accretion at the Partisan Cemetery

Krivo srastanje na Partizanskom groblju

Author(s): Dragan Markovina / Language(s): Serbian

Keywords: BiH; Mostar; "Partizansko groblje"; Partisan Cemetery; SFRY; Yugoslavia; heritage; antifascism; Yugoslavia; NOB;

Kad sam čuo da su opet i to za vrijeme policijskog sata razbijali ploče na Bogdanovićevom Partizanskom groblju u Mostaru, istovremeno sam osjetio tugu, bijes i gađenje, da bi mi kao prva pomisao došla pjesma Krivo srastanje od Azre. Preciznije, pomislio sam na nekoliko konkretnih stihova iz te mračne Štulićeve pjesme s istoimenog albuma: „I svi tvoji plaćeni nitkovi, doušnici i sjecikese, i svi tvoji mutavi urlatori zvučnih titula… a talon nose ružni i opaki, s nečuvenom moći da tjeraju što zažele. Mnogo ih je i strašno galame, obično razbiju sva ogledala na koja naiđu, da ne ostane ni pomen na ljepotu“.

Yugoslavia and Us. A Very Short History

Jugoslavija i mi. Vrlo kratka istorija

Author(s): Dubravka Stojanović / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; establishment; development; 20th century; reasons behind breakdown;

Jugoslaviju smo dva puta napravili i dva puta srušili. To je jasna slika love and hate odnosa, onog odnosa u kome s nekim ne možete nikako, a bez njega ni toliko. Čudna je to odbojnost, još čudnija privlačnost. Kažu da su najveće razlike baš između onih koji su najbliži. Jer, kad tih razlika već nema u „potrebnoj meri“, treba ih napraviti, zamisliti, izmisliti, naduvati i od njih napraviti aksiom.

A Thousand and One Yugoslavia

Tisuću i jedna Jugoslavija

Author(s): Viktor Ivančić / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; Josip Jović; Croatia;

Mrkli mrak se, drugim riječima, s davnoga Istoka preselio na aktualni Zapad. Crveno čudovište sa srpom i čekićem osvanulo je u plavome plaštu sa žutim petokrakama. Europska unija je inkarnacija staljinističkoga bloka pod sovjetskom dominacijom, s Angelom Visarionovič Merkel na vrhu piramide, s transnacionalnom birokracijom koja diktira parametre ideološke hegemonije i silom lomi one koji im se suprotstavljaju, dok je prpošna i ponosna Mađarska, poput nekadašnje Jugoslavije, ona koja puna samosvijesti pruža pravednički otpor, pa je slijedom toga i Viktor Orban, smogavši snage imperijalnoj nemani izreći svoje herojsko historijsko ‘ne’, suvremena verzija Josipa Broza Tita.

The Departure of the Mediterranean Man

Odlazak mediteranskog čoveka

Author(s): Saša Ilić / Language(s): Serbian

Keywords: Predrag Matvejević; Yugoslavia; common culture; nationalism;

Pristup delu i životu Predraga Matvejevića (1932-2017), danas kada više nije sa nama, morao bi biti u skladu sa geopoetičkom metodologijom koju je sam izgradio tokom svog veka. Što više budemo ulazili u njegovo delo, da parafraziram poznati početak Mediteranskog brevijara (1987), sve manje će biti važno odakle smo krenuli, a više dokle smo stigli. Priča o ovom čoveku, zaljubljeniku u Sredozemlje i Jugoslaviju, kao jednom od važnijih otoka književnog i intelektualnog evropskog arhipelaga, mogla bi početi upravo od ideje koja je pokretala sva njegova istraživanja i javna istupanja: bila je to ideja o slobodi, o naporednom postojanju različitih kultura, religija, nacija, politika i društvenih koncepata. Tragajući za odgovorima na pitanja koja su postavljale dogmatske političke prakse savremenosti, Matvejević je išao ka počecima, dospevši tako do Mediterana gde se ideja evropske demokratije i začela. Stoga Mediteran u njegovoj interpretaciji nije bio nikakva teritorija ili akvatorijum, već stanje duha Evrope, Megreba i Levanta. Kao i Krleža, koji je pisao o “našoj prisutnosti na Mediteranu”, Matvejević je kopajući po idejama iz prošlosti tragao za potporom koja je u ovom delu sveta neprestano izmicala u savremenosti.

The Notebook of Robi K.: How my Grandfather Celebrated 1st of May

Bilježnica Robija K.: Kako je moj dida proslavio Prvi maja

Author(s): Viktor Ivančić / Language(s): Croatian

Keywords: literary text; Viktor Ivančić; Yugoslavia; politics; nationalism; Croatia;

Moj dida i njegov frend barba Tonino su dolazili sa Šolte u Split. Oni dva su se u luki iskrcali sa trajekta. Dida i barba Tonino su bili obučeni u popeglane modre veštite. Plus su imali bile košulje i kularine. Plus su im bile ulaštrane postole. Plus su im u gornjim žepima od jaketa bili zataknuti crveni garifuli.

House of Terror in the Museum of the Revolution

Kuća terora u Muzeju revolucije

Author(s): Milan Radanović / Language(s): Serbian

Ne može danas više da se govori: ’Ma šta me briga za Milana Nedića, on je bio zločinac.’ Mene mnogo više zanima kako je onako debeo čovek iskočio kroz prozor. Lazar Stojanović, 18.11.2011. Ove reči, koje je na promociji monografije istoričara Srđana Cvetkovića Između srpa i čekića 2. Politička represija u Srbiji 1953-1985 (Beograd, 2011) izgovorio reditelj Lazar Stojanović, vrlo ilustrativno ukazuju na banalnost revizionističkog narativa. Iz navedenog možemo zaključiti da Stojanović inkriminiše činjenicu da je predsednik kvislinške vlade Milan Nedić umro u prisustvu vlasti, pri čemu možemo razumeti da Stojanović sluti kako su komunisti Nedića ubili zbog toga što je bio „debeo čovek“.

Who are (were) the Yugoslavs?

Ko su (bili) Jugosloveni?

Author(s): Neven Isailović / Language(s): Serbian

Ovaj tekst nema za nameru da da potpun odgovor na pitanje ko su (bili) Jugosloveni. Takav odgovor moguće je dati tek nakon iscrpnih i sveobuhvatnih istraživanja istoričara, sociologa, demografa i antropologa. Analiza zvaničnih popisa FNRJ/SFRJ, pre svega onog iz 1981. godine, kada se statistički značajan broj stanovnika Jugoslavije, najveći ikada zabeležen, izjasnio Jugoslovenima po nacionalnoj pripadnosti, predstavlja svojevrsni pledoaje za ozbiljno i temeljno naučno ispitivanje fenomena jugoslovenstva, i to kao nacionalnog opredeljenja stanovništva, a ne ideje ili državnog projekta. Cilj nam je da na osnovu popisnih podataka proverimo u kolikoj su meri dosadašnja shvatanja, odnosno slobodna tumačenja ovakve vrste opredeljenja stereotipi, a koliko istinite tvrdnje. Takođe nastojimo da kroz poređenje više parametara utvrdimo šta su jedinstvena obeležja stanovnika SFRJ koji su se izjašnjavali kao Jugosloveni.

Active of Croatian News

Aktiv hrvatskih Novosti

Author(s): Srećko Pulig,Nikola Vukobratović,Gal Kirn,Ivana Momčilović,Primož Krašovec / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; partizanship; socialism; communists; crimes; politics; dicatatorship; Croatia; identity;

1. „Misliti partizanstvo“ by Srećko Pulig; 2. „Komunistički zločini“ by Nikola Vukobratović; 3. „Sjećanje na partizane“ by Gal Kirn; 4. „Partizanska umjetnost“ by Srećko Pulig; 5. „Partizani danas“ by Gal Kirn; 6. „Za “ovu“ Jugoslaviju“ by Ivana Momčilović; 7. „Tigrovi od papira“ by Primož Krašovec

10 Opinions of the Badinter Commission

10 mišljenja Badinterove komisije

Author(s): Author Not Specified / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; SFRY; disintegration; Badinter Commission; source material; oppinions;

Badinterova komisija je osnovana povodom Konferencije o bivšoj Jugoslaviji u Hagu 1991. godine i njena arbitraža ima snagu međunarodne presude. Ova međunarodna arbitražna komisija, kolokvijalno nazvana Badinterova, dobila je ime po njenom predsedavajućem Roberu Badinteru. Članovi Badinterove komisije bili su svi predsednici ustavnih sudova država osnivača Evropske unije. Reč je o uglednim pravnim stručnjacima koji su stvorili sveobuhvatan dokument sastavljen od 10 mišljenja. Većina građana Srbije i dalje misli da je to grupa međunarodnih eksperata, koja je tadašnjoj SRJ nanela ogromnu štetu i doprinela raspadu SFR Jugoslavije, mahom zbog toga što je to bio zvaničan stav vlasti za vreme Slobodana Miloševića. Prenosimo svih deset mišljenja tzv. Badinterove komisije, koja su devedesetih godina postala deo međunarodnog javnog prava.

A Crime in the Assembly

Zločin u skupštini

Author(s): Dejan Đokić / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; Belgrade; 1928; People's Assembly; crime; Stjepan Radić; Đuro Basariček; Pavle Radić;

Razmirice, svađe i teške reči, koje su obeležile rad Narodne skupštine u Beogradu prvih meseci 1928, kulminirale su teškim zločinom koji se dogodio 20. juna te godine. Poslanik Narodne radikalne stranke Puniša Račić odgovorio je na verbalne uvrede pucnjima iz pištolja. Na licu mesta je ubio Pavla Radića i Đuru Basaričeka, a ranio je Stjepana Radića, vođu Hrvatske seljačke stranke (HSS), Ivana Granđu i Ivana Pernara. Sva petorica su bili poslanici HSS. Meci su promašili Svetozara Pribićevića, vođu stranke hrvatskih Srba SDS (Samostalne demokratske stranke). Nikada nećemo saznati kako bi ovaj događaj bio zapamćen da je među poginulima bio i jedan Srbin.

Anti - Anti-fascism

Anti – antifašizam

Author(s): Todor Kuljić / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; fascism; Anti-fascism; politics; left wing;

Nakon sloma hladnog rata radikalno se menja kultura sećanja, a time i odnos prema fašizmu. Nova sadašnjica, koja otvara novu budućnost, uvek traži i novu prošlost. Nerazdvojiva povezanost prošlosti, sadašnjice i budućnosti je osnovna crta ljudske temporalnosti i istorijske svesti. Prošlost ne čine događaji po sebi, nego dešavanja snabdevena aktuelnim smislom. Premda je svaka istorija naizgled osobena i neuporediva, na kraju 20. veka javlja se kod prevladavanja prošlosti niz sadržaja koji nisu lokalne prirode: otpor i kolaboracija sa nacizmom, izravnavanje starih računa u ime pravde, stvaranje integrativnih mitova radi ponovnog učvršćenja nacionalnog identiteta i izmirenja pocepanog društva nakon sloma evropskog socijalizma i blokovske podeljenosti sveta. To su opšti društveni podsticaji koji nenamerno i postupno ujednačavaju pisanje evropske istorije. Izgleda,međutim, da ujednačavanju doprinosi i jedan drugačiji važan proces. Naime, nakon sloma evropskog socijalizma svuda je uzdrmana antifašistička kultura sećanja. Anti-antifašizam se lagano probija pod plaštom nove istoriografske objektivnosti. U ovom prilogu bi trebalo pokazati kako domaće političke elite i revizionistička inteligencija nameću nove anti-antifašističke obrasce sećanja?

Critically Oriented Culture of Memory

Kritička kultura sećanja

Author(s): Todor Kuljić / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; war; politics; history; culture of remembrance; nationalism;

Izgleda da je 2005. godine suočavanje sa bliskom prošlošću novih balkanskih država pod pritiskom izvana dobilo nove tonove. Zaoštrena je debata oko ratnih zločina unutar i između država. Hrvati grčevito brane dignitet Domovinskog rata, a Srbi nastoje da ublaže neuporedivost genocida u Srebrenici ističući i ostale zločine. Domovinski rat se ne smije kriminalizovati, a Srebrenica je rezultat smišljene propagande – jesu parole kojima se umiruje povređeno vrelo ponosnog nacionalnog osećanja običnog čoveka. Ne manje je upadljiva retorika po kojoj su se svi branili od agresije, a ako je i bilo preterivanja, reč je o ekscesima.

The Origin of the Crime

Poreklo zločina

Author(s): Nikola Samardžić / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; 20th century; crimes; politics;

Prošlost je moćna. Ali njena moć počiva na zaboravu autentičnih kodova istorije, ili na njihovom postupnom utilitarnom preobražaju. Tumačenje prošlosti genotipom sopstvenog vremena otvara mesta manipulacijama kojima se činjenice prilagođavaju potrebama budućnosti, i u svakom smislu se relativizuju. Prošlost je neiscrpno nadahnuće porukama koje ispunjavaju strahom ili mržnjom. Ona, u tom smislu, osporava saznajni proces istorije. Sećanje koje se ugrađuje u arhitekuturu usmenog predanja i pseudonaučne tradicije ubedljivije je od tumačenja nauke, teško dostupnih, nerazumljivih ili nedovoljno privlačnih. nauka, ako ništa drugo, nije sklona da povlađuje sopstvenom vremenu. Politička svrha izmišlja, ali se na njih oslanja, tradicije, masovnu kulturu i kolektivne mentalitete.

One concept of Serbia in Yugoslavia

Jedan koncept Srbije u Jugoslaviji

Author(s): Olga Popović-Obradović / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; Serbia; politics; liberalism; 20th century;

Kad danas govorimo o srpskim liberalima, mi govorimo o jednoj pojavi koja već i po najstrožijim kriterijumima tradicionalne istoriografije, predstavlja predmet istorije. Od pada srpskih liberala prošlo je trideset godina – vreme dovoljno da se otvore vrata svih arhiva i njihovi fondovi učine dostupnim javnosti. U Srbiji to, nažalost nije slučaj, niti je srpska istoriografija sazrela da to pitanje postavi na dnevni red svoijih istraživanja. Ali, o srpskim liberalima ne ćute samo profesionalni istoričari. O njima se neprekidno i sistematski ćuti u svim javniom debatama u kojima su, od prvih početaka srpske “tranzicije” s dolaskom Miloševića na vlast, otvorena mnoga druga, takoreći sva druga pitanja komunističkog razdoblja. Liberali kao da su tabu tema.

Robi K's notebook: A class of history

Bilježnica Robija K.: Sat povijesti

Author(s): Viktor Ivančić / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; short story; collectives; identity;

Ja i moj dida smo sidili u dvoru od njegove kuće na Šolti. Dida je meni rekao: „Jednon davno, tačno tu di si ti sad, sidija je drug Tito!“ Ja sam pitao: „Ko je drug Tito?“ Dida je rekao: „Unukiću, zdimiću ti peščurinu da će ti otpast glava! Nemoj mi reć da ne znaš ko je drug Tito?!“ Ja sam rekao: „Naravski da znan! Samo san bacija brumu!“ Dida je rekao: „Bolje bi ti bilo da bacaš neke druge brume…“ Onda je on drinknijo guc crne bevande i rekao je: „Znači, tačno tu di si ti sad, sidi drug Tito! I kažen ja njemu: Druže Tito, ako se ovo ovako nastavi, otiće nan Jugoslavija u trokurac! A kaže on meni: Znan, jebate, al više neman pojma šta bi činija! Kardelj vuče na jednu bandu, Ranković na drugu, Savka na treću, Jovanka na četvrtu… Više ne znan di mi je glava, časna rič! Kažen ja njemu: Da se mene pita, druže Tito, ja bi to sve ukinija! I Slovence, i Srbe, i Hrvate, i Bosance… Kaže meni drug Tito: Kakoš ukinit narode, bogga jeba? Ja kažen: Neš ih skroz ukinit, čoviče, negoš ih sve proglasit Jugoslavenima! Kaže drug Tito: E znan, a šta ćemo onda sa brastvom i jedinstvom naših naroda i narodnosti? Živ san se ubija dok san smislija tu formulu! I ti bi je sad bacija pod noge! Jer koji će nan kurac brastvo i jedinstvo naših naroda i narodnosti ako više nema naroda i narodnosti? Kažen ja njemu: A koji će nan kurac Jugoslavija ako nema Jugoslavena? Evo naprimjer primjera uzmi ove ustavne amadmane za precjedništvo Jugoslavije…

About language beyond itself

O jeziku izvan sebe

Author(s): Rada Iveković / Language(s): Serbian

Keywords: Yugoslavia; translation; politics;

Pogovor za hrvatsko izdanje knjige „Politike prevođenja“, Fraktura, Zagreb 2022 (Politiques de la traduction – Exercices de partage, Terra-HN Editions, 2019), sa francuskog prevela Milena Ostojić. Ovo je tekst razmišljanja o prevođenju jedne knjige o prevođenju, o prevedenim autorima i prevoditeljicama. Kada mi je izdavač Seid Serdarević, uz sugestiju i podršku Igora Štiksa, predložio da se ova moja knjiga prevede, ja se, naivno, nisam odmah dosjetila jadu – da će to implicirati da i ja budem prevedena i da radim na samom prevođenju, premda sam to mogla pretpostaviti. Koristim priliku da usput podvučem jedinstvenu „prevodilačku“ ulogu Igora Štiksa, filozofa, profesora, pisca i posrednika koji je i sam postao važna nenametljiva institucija, povezivača u prostoru zemalja nasljednica Jugoslavije, i na terenu zajedničkog jezika. On prevodi među našim zemljama, jezicima i kulturama i otvara skučene horizonte. Njegove brojne inicijative u oblasti očuvanja i njegovanja zajedničke kulture (njega, i njegovih prijatelja u Zagrebu, Sarajevu, Beogradu i drugdje, srećom ima ih) već daju vidljive rezultate i temeljac su u izgradnji alternativne budućnosti i prošlosti naših zemalja i kultura poslije četiri toksične decenije.

Monuments (from) the future

Spomenici (iz) budućnost

Author(s): Branislav Jakovljević / Language(s): Serbian

Keywords: Jóhann Jóhannsson; cinema; Yugoslavia; monuments;

Povodom filma Poslednji i prvi ljudi Jóhanna Jóhannssona I „Obraćam vam se iz epohe koja se nalazi nekih 2.000 miliona zemaljskih godina u budućnosti. Astronomi su napravili zapanjujuće otkriće, koje predviđa skori kraj čovečanstva. Možemo da vam pomognemo i potrebna nam je vaša pomoć“. Ovim rečima preuzetim iz romana Poslednji i prvi ljudi (Last and First Men,1930) engleskog pisca Olafa Stapledona počinje istoimeni film islandskog kompozitora Jóhanna Jóhannssona. Rečenice izgovorene besprekornom dikcijom glumice Tilde Swinton, koja je narator filma, idu uporedo sa crno-belim kadrovima svedene arhitektonske figure. Spori pokret kamere postepeno otkriva da je kvadrat betona koji se ocrtava prema mutnom nebu zapravo jedno krilo Spomenika revolucije naroda Moslavine vajara Dušana Džamonje, snimljeno iz donjeg rakursa. Vizualni sadržaj filma sastoji se, u potpunosti, od snimaka spomenika revolucije sa lokacija širom bivše Jugoslavije. Oni su, pored Stapledonovog naučno-fantastičnog romana i Jóhannssonove muzike, jedan od tri osnovna elementa prvog i poslednjeg režiserskog ostvarenja ovog cenjenog kompozitora. Naime, ubrzo po završetku Poslednjih i prvih ljudi, ovaj autor muzike za filmove kao što su Sikario i Dolazak iznenada je preminuo 2018, u svojoj 48. godini.

The miners go to paradise

Rudari odlaze u raj

Author(s): Dragan Markovina / Language(s): Croatian

Keywords: Yugoslavia; miners; society; SFRY;

Svaki put kad nešto ili netko što je povezivalo ljude i društva na jugoslavenskom prostoru, zauvijek nestane, htjeli-ne htjeli, učini nam se da je to definitivan kraj jedne priče. Tako je bilo sve od raspada partije, pa zemlje, preko nestanka tvorevine zvane SRJ, posljednjeg intoniranja himne ‘Hej Slaveni’ na Mundijalu, pa sve do nedavne smrti Đorđa Balaševića. Taj refleks jeste prirodan iz perspektive ljudi koji su doživjeli propast i poraz jedne civilizacije, no on je suštinski netočan jer taj svijet i kulturni prostor neće nikad nestati. O čemu uostalom najbolje svjedoči i definitivan uspjeh Bjelogrlićevog filma ‘Toma’ na svim stranama, a koji se upravo bazira na tim emocijama.

The past is a foreign country

Prošlost je strana zemlja

Author(s): Sanjin Pejković / Language(s): Croatian

Keywords: cinema; Toma; Yugoslavia; Yugonostalgia;

FILM „TOMA“ – ŠTA SE ZGODI KAD SE JUGONOSTALGIJA RODI Ekavica, ijekavica, crnogorski, makedonski. Činilo se da je većina jugoslovenskih naroda i narodnosti bila zastupljena te oktobarske noći u Geteborgu. Već na prvu psovku i Silvanin prenaglašeni bosanski naglasak kojim se žalila na blato palanke, veliki dio publike se zacenuo od smijeha. Negdje na pola filma su se čuli prvi šmrcaji, na „Ljiljani“ se tražila maramica više, a na kraju filma je dio sale tiho pjevao „Što te nema“ skupa sa oživljenim Zdravkovićem, Montenom i Popovićem u još neporušenom Sarajevu. Pitao sam se ko su ova djeca koja ne znaju ni za Miću Orlovića ni Zorana Radmilovića, ali koja iskreno jecaju na „Ljiljanu“? Ko smo mi koji smo proživjeli pionirske dane, neostvarena obećanja o boljoj budućnosti i koji nemamo za šta da okačimo sjećanja, a da ih ne okaljamo patetikom?

A car that motorized Yugoslavia, but failed to save it

Auto koji je motorizovao Jugoslaviju, ali nije uspeo da je spase

Author(s): Zoran Radovanović / Language(s): Serbian

Keywords: Fićo; Fiat 600; Zastava; Yugoslavia; Kragujevac;

Ove nedelje obeleženo je 66 godina od početka proizvodnje legendarnog fiće, zvaničnog naziva Fiat 600, koja je u pogonu Stara prikolica nekadašnjeg Vojnotehničkog zavoda u Kragujevcu (nakon 2. svetskog rata preimenovanog u Zavode Crvena zastava) startovala 18. oktobra daleke 1955. Prethodno je, 1954. kupljena licenca od Fijata, čemu je 1953. prethodilo izjašnjavanje radnika kragujevačkih Zavoda o početku proizvodnje putničkih vozila u Kragujevcu.