PËRJETIMIARTISTIK NË VALLEN ÇAME

Author(s): Riselda Sejdia / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Vallet çame karakterizohen kryesisht nga eleganca dhe finesa artistike, të cilat kanë dukuri artistike të përbashkëta me muzikën që ajo përcjell. Të kërcesh një valle çame do të thotë të krenohesh brenda kërcimit dhe të ndihesh aristokrat për vallen që ti kërcen. Disa detaje estetike brenda valles çame janë ato elemente që spikasin dukshëm në kërcimin koreografik. Vallet çame kanë koreografi me tendencë të lëvizjeve pak pupthi, hapa të vegjël rrëshqitës që zëvendësojnë njëra-tjetrën, dhe ngritjen e kokës lart, me tendencë pak nga e majta, si dhe me shikimin pak poshtë.

QEMAL HAXHIHASANI - FIGURE EMBLEMATIKE E ALBANOLOGJISË

Author(s): Agron Xhagolli / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Gjatë vitit 1996 u organizua një veprimtari shkencore për një nga figurât më të shquara të folkloristikës shqiptare. Përmes kumtesave u nxor përgjithësisht në pah ndihmesa e tij në etnokulturën shqiptare. Megjithëkëtë, kemi disa vite që e kemi menduar dhe dëshiruar në departamentin e Folklorit të Institutit të Antropologjisë Kulturore dhe të Studimit të Artit organizimin e një veprimtarie tjetër kushtuar kësaj figure madhore. Por kishim dhe një shqetësim të brendshëm, nëse do të mundeshim të sillnim diçka më shumë se herën e parë.

NDIHMESA E QEMAL HAXHIHASANIT PËR BALADAT SHQIPTARE

Author(s): Orjona Shegaj / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Puna studimore e Qemal Haxhihasanit përfshin fusha kryesore, si: folkloristikë, gjuhësi, bibliografi, etnografï, letërsia, mësimdhënia etj. Ai ka zhvilluar mendime të rëndësishme në pothuajse të gjitha nëndisiplinat e folkloristikës, që nga hartimi i kritereve të mbledhjes së lëndës folklorike, nga veprimtaritë folklorike deri tek folkloristika e përgjithshme, estetika e folklorit, teoritë e eposit, historia e folkloristikës, studimi monografik i figurave të shkencëtarëve folkloristë, popullarizimi i vlerave të trashëgimisë tradicionale, folkloristika krahasimtare, bashkëpërkimet tradicionale ndërballkanike etj.1

KONTRIBUTII QEMAL HAXHIHASANIT PËR STUDIMIN E LIRIKËS POPULLORE SHQIPTARE

Author(s): Miaser Dibra / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Si për të gjitha gjinitë e llojet e folklorit gojor, edhe për lirikën popullore, gjurma që ka lënë studiuesi i respektuar Qemal Haxhihasani është e dukshme dhe udhërrëfyese për studimet albanologjike të fushës. Punimet mbi lirikën dhe njësitë e përzgjedhura prej tij për botim, dallojnë qartë se kanë dalë nga dora e mjeshtrit të penës, prej studiuesit që me saktësi shkencore ngulmoi për të bërë të njohur çdo variant që përbënte risi në gjini, lloj, zhanër apo motiv të trajtuar. Duke ia lexuar mendimet, të shprehura me stilin e shtruar, të qartë, konkret, aq të njohur prej nesh, duke arritur në konkluzione shkencore konkrete, theksojmë pa mëdyshje se ato janë ende pika referimi dhe shërbejnë si gurë themeli për vijuesit e studimeve albanologjike të kësaj gjinie folklorike. Për të arritur rezultatet e punës studimore të të gjitha fushave, por veçmas të lirikës popullore, të mbetura prej tij në botime, brenda e jashtë vendit dhe për të kuptuar sistemimin që u ka bërë materialeve të depozituara në arkiv, së pari, duhet të shprehemi me konsiderata të respektueshme për njohjen shumëdimensionale të disiplinave albanologjike nga ky studiues dhe për koordinimin e bërë ndërmjet disave prej tyre, posaçërisht, në fusha të gjuhësisë, historisë, letërsisë dhe etnokulturës.

MlTOLOGJIA SHQIPTARE NË KËRKIMET SHKENCORE TË DIJETARIT QEMAL HAXHIHASANI

Author(s): Mark Tirta / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Një njeri i përmasave të mëdha si shkencëtar, po në dukje të jashtme tepër i thjeshtë, shumë modest, që i kushtoi tërë jetën e me shumë përkushtim mbledhjes në eksplorime terreni, botimit, studimit në thellësi të folklorit, të etnokulturës në përgjithësi, ka qenë i pëmdrituri Qemal Haxhihasani. Ai ka shkuar në atë jetë, po vepra e tij shkencore do të vazhdojë të shndrisë ndër shekuj në dijet, në kulturën shqiptare. Etnokultura, me përfshirje në të të etnologjisë e të folklorit, me ato kuptime e përcaktime që u janë dhënë në kërkimet shkencore ndër shqiptarë, janë gurë gjigantë themeli në ndriçimin e identitetit etnik, kombëtar në rrugën e zhvillimit të popullit tonë ndër shekuj, që nga lashtësia, nga Ilirët deri në ditët e sotme. Etnologjia e folklori janë dy disiplina shkencore të ndryshme, secila me objektin e saj të veçantë, por kanë mes tyre dhe shumë gjëra të përbashkëta, ndërfuten te njëra-tjetra, ndihmojnë e plotësojnë njëra-tjetrën me fakte, me dëshmi, me të dhëna, me histori, me teori, me shpjegime, me simbolika, me histori, që zbërthehen në kompleksin e dukurive të ndryshme të etnokulturës, për tema, për dukuri të veçanta. Këtë ndërthurje e ka studiuar në thellësi shkencore dijetari Qemal Haxhihasani, duke u përqendruar, ndër të tjera, dhe në mitologjinë e pranishme në folklor.

XHUBLETA SHQIPTARE, ENCIKLOPEDIE GJALLË KULTURORE NGA EURO MESDHEU ANTIK

Author(s): Agim Bido / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Mendimi im shkencor për xhubletën shqiptare si enciklopedi e gjallë kulturore nga Euromesdheu antik, ka lindur në vitin 1996 në Konstanca të Rumanisë, ku zhvilloi punimet Kongresi YII i Trakologjisë. Si pjesëmarrës në grupin e studiuesve etnologë e folkloristë nga Shqipëria, unë paraqita kumtesën me titull “Simbole Pagane në Xhubletën Shqiptare10 vitet e para në punë, studiova literaturë shkencore dhe ilustrative për xhubletën; e gjurmova atë në festivale folklorikë, në arkiva e në muze, dhe më nxisnin e më frymëzonin të shkruaja e të botoja sidomos mbresat, shënimet, fotografïtë dhe skicimet e grafikat e bëra për të gjatë gjurmimeve eksploruese 6-mujore në terrenin e Malësive të Shqipërisë Veriore, ku gjallonte bukur xhubleta e veshur nga gratë malësore. Nga puna me literaturën dhe prej materialit të pasur, mbledhur në 7 ekspedita gjurmuese në vitet 1984-1988 në krahinat e Malësisë së Madhe dhe të Dukagjinit, rrethi verior Shkodër, të cilat janë shtrati më aktiv i përdorimit të veshjes me xhubletë në kohën tonë, por edhe në Malësinë e Pukës dhe në Malësinë e Gjakovës, rrethi Tropojë, si dhe në rrethin e Lezhës ku jetojnë malësorë të zbritur nga veriu, mësova se:

200-VJETORII SHPËRNGULJES SË SHQIPTARËVE NË PERANDORINË RUSE - PUNA ETNOGRAFIKE NË KARAKURT

Author(s): Alexander A. Novik / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Në jug të Ukrainës ndodhen 4 fshatra me popullsinë shqiptare: Zhovtnevoe (ish-Karakurt), Gamovka (ish-Xhandran), Devninskoe (ish- Taz), Georgievka (ish-Tyshki). Zhovtnevoe ndodhet në krahinën e Odesës. Sivjet shqiptarët e Ukrainës festojnë 200-vjetorin e themelimit të Karakurtit. Aktivitetet solemne do të kenë vend të dielën e parë të shtatorit. Fshati i Karakurtit është i pari nga vendbanimet shqiptare në territorin e ish-Perandorisë Ruse. Në maj të këtij viti autori bashkë me brezin e ri të studiuesve të gjuhës dhe të kulturës shqiptare (Denis Ermolin, Maria Morozova dhe Natalia Golant), kanë organizuar ekspeditën shkencore, e cila u bë etapë e re në studimet e diasporës shqiptare në jug të Ukrainës.

CEREMONIA DASMORE NË TË DY ANËT E KUFIRIT VERIPERËNDIMOR TË SHQIPËRISË

Author(s): Miaser Dibra / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Ndër kërkimet në terren, paraqet interes konstatimi i gjendjes aplikative, i të përbashkëtave dhe i specifikave të ritualeve në të dy anët e kufirit të shqiptarëve me vendet fqinje. Krahas dhënie-marrjeve të natyrave të ndryshme ndërmjet etnive që jetojnë prej shekujsh pranë, është i njohur fakti se në të gjithë vijën kufitare të Shqipërisë, vërehet një masë e konsiderueshme e trojeve tona të mbetura jashtë kufirit politik, të vendosur, siç dihet, tepër vonë, në raport me mijëra vjetët e historisë së ekzistencës së shqiptarëve në Ballkan.

DlNAMIKA LIGJORE NË NJË ZONË KUFITARE

Author(s): Nebi Bardhoshi / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Titulli i zgjedhur është disi prétendues, prandaj duhet bërë disa sqarime. Së pari, kërkimi në terren është bërë në një zonë kufitare midis Kosovës dhe Shqipërisë. Periudha përkon me disa karakteristika që kanë rëndësi për temën. Përkatësisht, në rastin e Kosovës në një periudhë paslufte, ose më saktë një periudhë Multi-Post, ndërsa në rastin e Shqipërisë Veriore, ajo përfaqëson një kontekst post-komunist. Kërkimi është përqendruar më shumë te ligji zakonor, por kërkimi ka pasur në vëmendje edhe ligjin shtetëror. Për këtë është, puna kërkimore është përqendruar në dy aspekte kryesore. Së pari, cili ka qenë sistemi ligjor i zbatuar në ndarjen e pronës së paluajtshme, me qëllim për të parë strukturimin social. (Këtë të fundit duke e parë si një faktor kyç në krijimin e një mjedisi social të ruajtjes së memories sociale të ligjit kanunor dhe si një hapësirë që negociohet ligji shtetëror dhe vetë imazhi i shtetit. Për të plotësuar panoramën e tezës në fjalë kemi analizuar tri aspekte. 2. Sistemin e shitblerjes së tokës dhe dhurimin e tokës për shpirt.

PRESPA - HAPËSIRË PËRBASHKËSISH DHE VEÇANËSISH FOLKLORIKE SHQIPTARO-MAQEDONE

Author(s): Agron Xhagolli / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Hapësira e Prespës paraqitet në rrafshin folklorik nga më pak të njohurat, si për sa i përket botimit të lëndës folklorike nga shqiptarët presparë, që banojnë në Maqedoni, ashtu dhe nga maqedonasit që banojnë në Republikën e Shqipërisë. Edhe më e kufizuar është ndihmesa në nivelin studimor, veçanërisht për studimet në rrafsh krahasues. Pavarësisht kësaj gjendje, duhet të themi se, në saje të një pune të përkushtuar të një numri të kufizuar mbledhësish, të cilëve u jemi mirënjohës, kemi në duar një sasi krijimesh folklorike nga të dyja bashkësitë, e cila të mundëson të hedhësh dritë në disa nga elementet që përcjellin përbashkësi dhe veçanti. Mbi këtë bazë ndërmorëm këtë punim studimor, si një përpjekje të parë për shqyrtime në rrafsh krahasues të folklorit të shqiptarëve dhe të maqedonasve.

Ritet e lindjes ndër shqiptarët e ukrainës

Author(s): Aleksandra DUGUSHINA / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Etnografia e riteve të lindjes është pjesë e pandashme të studimeve të traditave të çdo populli. Në kohën e lashtë, kur lindte një fernijë, njerëzit i bënin ritet magjike për ta mbrojtur nga forçat e këqija dhe për t’i siguruar fëmijës fat të mirë. Pikëpamjet e ndryshme për lindjen dhe rritjen e femijës shfaqin përfytyrimin e përgjithshëm të njeriut për Botën, përfshirë interpretimin e esencës së qenies së tij në Botë. Çështja që zgjon interes të madh, është studimi i riteve të lindjes të shqiptarëve të Ukrainës. Ata shqiptarë u vendosën në rrethin e Odesës dhe në rajonin pranë detit Azov (Priazovje) në fillimin e shekullit XIX dhe deri sot përfaqësojnë një bashkësi etnike (Sharapova, 1990:118-119). Materialet e mia bazohen në të dhëna të mbledhura gjatë pesë ekspeditave në fshatrat shqiptare të Priazovjes. Shumica e të dhënave është mbledhur në fshatin Georgievka.

KËRKIME DHE BOTIME MBIKËNGËT E DASHURISË NË LABËRI

Author(s): Orjona Shegaj / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Në punën përgatitore të temës së doktoraturës “Këngët e dashurisë ndër shqiptarë”, zanafillë dhe pjesë shumë e rëndësishme është njohja dhe studimi i botimeve të realizuara deri tani nga studiues dhe kërkimet në terren. Në këtë kumtesë kam marrë për prezantim të këtyre kërkimeve zonën e Labërisë, duke qenë se kam hulumtuar gjatë punës sime të temës së masterit “Ceremoniali i dasmës në Labëri”. Labëria është një nga tri njësitë etnografike që përbëjnë Toskërinë. Në konceptin gjeografik dhe atë etnokulturor, Labëria është një krahinë e madhe etnografike në Shqipërinë Jugperëndimore (fig.l).

Shqiptarëte UKRAINËS: TRADITA DHE ZAKONE TË JETËS FAMILJARE (VËSHTRIM ETNOLINGUISTIK)

Author(s): Maria Morozova / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

1. Parathënie. Që nga lindja e tij, njeriu merr pjesë në sistemin e marrëdhënieve farefisnore, i cili shpaloset gjatë jetës së tërë dhe transformohet me çdo ngjarje, që ndodh në familje: lindja, martesa, vdekja e ndonjërit nga të afermit etj. Edhe sot e kësaj ditë, këto marrëdhënie brenda familjes vazhdojnë të rregullohen me një varg të gjerë të zakoneve dhe dokeve, që u përkasin epokave të ndryshme të zhvillimit të shoqërisë. Jeta familjare në kulturat të llojllojshme, pranon tradita dhe zakone tepër të lashta, duke u pasuruar nga shekulli në shekull me trajta të reja, të cilat i krijon bashkëkohësia. Në pasurinë e tillë shpirtërore të popullit, tërheq vëmendjen jo vetëm karakteri i lidhjeve farefisnore, por edhe trajtimi i këtyre lidhjeve në mendimin popullor, pasqyrimi i atyre në ritet dhe adetet, si dhe vendi i atyre në botëkuptimin tradicional (Tolstaja, 2009:7). Nga kjo pikëpamje, me vlerë të konsiderueshme janë të dhënat gjuhësore (në radhë të parë, terminologjia farefisnore), të cilat japin dëshmi për strukturën e familjes dhe për marrëdhëniet familjare në periudhat e ndryshme të jetës së shoqërisë, për të cilën bëhet fjalë më poshtë.

Mbi MARRËDHËNIEN E SHUMËZËRËSHIT VOKAL ME MUZIKËN INSTRUMENTALE POPULLORE NË TOSKËRI

Author(s): Klodian Qafoku / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Shumëzërëshi vokal shqiptar është një monument kulture, një vlerësim ky nga Unesco si: “Kryevepër e trashëgimisë shpirtërore të njerëzimit”. Përpara se të japim shpjegimin midis marrëdhënies së shumëzërëshit vokal dhe muzikës instrumentale popullore në Toskëri, le të pasqyrojmë me pak fjalë se çfarë përfaqëson ky fenomen në përgjithësi. Në terminologji, shumëzërësh në folklorin muzikor, do të thotë i kënduar me shumë zëra. Së bashku me dialektin muzikor lab dhe dialektin toskë, përfaqësojnë shumëzërëshin e muzikës popullore të Shqipërisë Jugore. Këtë lloj praktike e gjejmë të klasifikuar në terma shkencorë dhe terma popullorë. Në shkencë, ajo paraqitet si iso-polifonia, polifonia, polifoni me iso apo shumëzërësh vokal. Ndërsa në popull, e gjejmë me termat këngë labe ose këngë toske, mbajmë e/apo ia marrim. Vendi që zë shumëzërëshi vokal toskë në folklorin muzikor, është në fakt si lidhja që ka njeriu me veten e tij. Duke arsyetuar se shumëzërëshi vokal shqiptar është një botë artistike dhe produkt i ardhur direkt nga kohëra të largëta, pohojmë se ky shumëzërësh paraqitet si një bosht i saj.

Struktura dhe kom ponentet e riteve të vdekjes TEK SHQIPTARËT E UKRAINËS

Author(s): Denis S. Ermolin / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Të dhënat e para etnografike lidhur me ritet e varrimit të shqiptarëve të Ukrainës, ishin nxjerrë me punën e guximshme të anëtarit të Akademisë së Shkencave të Bashkimit Sovjetik N. Derzhavin, gjatë ekspeditave të tij në vitet 1911-1925, që i kishte zhvilluar në ngulimet shqiptare, në jug të Ukrainës. Materialet e grumbulluara u botuan si pjesë e një artikulli të vitit 19481. Mirëpo autori nuk na jep ndonjë tablo të plotë të traditave funerale dhe përkujtimore, që u përmbaheshin shqiptarët e Ukrainës në atë kohë, meqenëse artikulli i tij e mban karakterin e një pasqyre të përgjithshme dhe i trajton etnografinë dhe historinë e grupit etnik në fjalë, vetëm në vijat kryesore.

Shtetasi NË MODERNITETIN shqiptar: SHTETI, IDEOLOGJIA DHE PROCESET SOCIALIZUESE

Author(s): Olsi Lelaj / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

I. Historia e ngritjes së shtetit modem, ka qenë subjekt i debateve të shumta në sferën akademike, sidomos roli i shtetit në sferën ekonomike, politike dhe sociale. Ky roi ka qenë gjithmonë subjekt i interpretimeve të ndryshme ideologjike, për sa i përket pozicionit që shteti duhet të ketë në shoqëri, dhe sidomos, në lidhje me shtetasin-qytetar. Ideologjia është një vegël shumë e rëndësishme, jo vetëm për veprimet politike të gmpeve dhe qeverive, por gjithashtu, dhe për sjelljen e individit. Është e vështirë të kuptojmë se si individët mund të jetojnë pa aderuar në disa vlera dhe besime që janë pjesë përbërëse e sistemit ideologjik individual; dhe mbi këtë sistem ideologjik personal, individët, përcaktoheshin në vlefshmërinë, domethënien dhe legjitimitetin e veprimeve të tyre. Roli i ideologjisë në jetën e individëve, grupeve, dhe kombeve, mund të jetë i paqëndmeshëm dhe i pakuptimtë, por, nganjëherë, ky rol mund të jetë shumë domethënës dhe dramatik, sidomos në përcaktimin e mënyrës se si qytetari-shtetas duhet t’i relacionohet shtetit, dhe anasjelltas.

RlAKTIVIZIMI IDISA MJESHTËRIVE POPULLORE NË QYTETIN E SHKODRËS

Author(s): Ermela Broci / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Duke iu referuar faktorëve natyrorë, historiko-kulturorë, atraktivë, ekonomikë, qyteti i Shkodrës është cilësuar si një nga zonat më me përparësi për zhvillimin e turizmit kulturor, ku, përveç të tjerave, një element atraktiv shumë i rëndësishëm është sektori artizanal. Shkodra është e njohur për një traditë tepër të pasur të artizanatit me vlera të çmuara, të krijuara prej shekujsh nga mjeshtrit popullorë, në çdo krahinë të saj, sipas karakteristikave dhe specifikave të zonave të ndryshme gjeografike, duke u spikatur me shumëllojshmërinë e saj, numrin e madh të ekzemplarëve dhe relikteve, si dhe paraqitjen estetike të objekteve, të cilat arritën kulme të pandeshura më parë. Megjithatë, në ditët e sotme, si në çdo vend tjetër të Shqipërisë, edhe ky qytet ka pësuar një ndryshim mjaft të dukshëm, në pamjen e të cilit vihet re modemia. Ndërkohë, edhe tradita nuk është zhdukur plotësisht, por madje, me punime të veçanta, vazhdon të jetë ekzistente dhe aktive. Sot, zona e Shkodrës duket se i është rikthyer zanatit të trashëguar nga të parët, për të prodhuar lloje punëdoresh, sidomos atyre të ushtruara nga gratë. Vitet e fondit, shtimi i numrit të turistëve ka nxitur përpjekjet e artizanëve shkodranë që t’u rikthehen traditave të mëparshme.

FOLKLORINË VËMENDJE TË FAN S. NOLIT

Author(s): Agron Xhagolli / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

Rilindësit shqiptarë, përgjithësisht, e kanë çmuar së tepërmi rolin dhe rëndësinë e folklorit, funksionet e tij, duke i vënë, në shumë raste, në shërbim të qëllimeve patriotike. Duke u përfshirë në këtë lëvizje të rëndësishme kombëtare, edhe Fan S. Noli, kur bën fjalë për kulturën tonë, ndër të tjera, shprehet: “Rilindja shqiptare, doemos, ishte një lëvizje politike dhe kulturore. Qëllimi ynë ishte të shpejtonim themelimin e një shteti të pavarur shqiptar dhe të çonim më tej kulturën dhe letërsinë shqiptare Në këtë vazhdë, Noli nuk i ka lënë pa shprehur interesimet e veta për folklorin, si një nga përbërësit e rëndësishëm të kulturës shqiptare. Për më tepër, për të mbështetur idetë e veta, në shumë raste, ai i është drejtuar konkretisht krijimtarisë folklorike shqiptare.

Bibliografi e botimeve FOLKLORIKE DHE ETNOGRAFIKE GJATË VITIT 2011

Author(s): Afërdita Onuzi,Agron Xhagolli / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012

JETA SHKENCORE

Author(s): Miaser Dibra / Language(s): Albanian Issue: 01+02/2012